سيام خردادماه سال1388؛ روزي غمانگيز كه هرگز از ياد نخواهم برد. پس از ساعتها پيمودن راه به درياچه پريشان رسيديم. پريشان اوايل خرداد كاملا خشك شده بود.
كارشناسان محيطزيست علت اصلي خشك شدن و تخريب پريشان را كاهش نزولات جوي طي ساليان اخير ميدانند و معتقدند هيچ عامل انساني باعث اين آشفتگي نيست اما فعاليتهاي مخرب انساني در تخريب آن بيتاثير نبوده است. از جمله عوامل انساني مخرب، فعاليتهاي زراعي روستاييان در اطراف درياچه است. كشاورزان با بهرهبرداري بيرويه از آب درياچه نقش مهمي درخشكشدن آن داشتهاند.
از طرفي به دليل پيشبيني نكردن خشك شدن درياچه چاههاي عميق در اطراف زمينهاي كشاورزي طراحي نشده و چاههاي سطحي منطقه نيز آب مورد نياز اراضي كشاورزي را تامين نميكند. بحران آب باعث شده كشاورزان زمينهاي خود را به حال خود رها كنند. در حاشيه تالاب، بوتههاي خشك شده گوجهفرنگي و ديگر محصولات كشاورزي ديده ميشد. اگر كشاورزان منطقه از پيامدهاي سوء بهرهبرداري بيرويه خود آگاهي داشتند با استفاده اصولي، تعادل محيط را حفظ كرده و امروز بر سر زمينهاي خود در حال كشت و كار بودند.
درياچه پريشان هرساله ميزبان پرندگان آبزي و كنارآبزي مهم و باارزشي از جمله درنا، فلامينگو، پليكان و... بوده و در واقع به نوعي استراحتگاه پرندگان مهاجر محسوب ميشود. خطرات ناشي از غلظت بالاي اين آلايندهها در درياچه پريشان علاوه بر آبزيان، پرندگان ميهمان را نيز بينصيب نخواهد گذاشت. تنها خرچنگها و قورباغهها ميتوانند تا حدي اين ميزان آلودگي را تحمل كنند. به دليل خاصيت خودپالايي تالاب غلظت كم آلودگي شايد تاثير مستقيمي بر ماهيان و پرندگان نداشته باشد اما همين مقدار اندك از طريق انباشت در زنجيره غذايي و بزرگنمايي زيستي تاثيرات نامطلوب خود را بر اين جانداران خواهد گذاشت. پرندگان اغلب در فصل پاييز و زمستان كه بارندگي بيش از تبخير است به اين منطقه مهاجرت ميكنند.
بيتوجهي به قوانين
طبق قوانين و مقررات حفاظت محيطزيست فعاليتهاي كشاورزي در حاشيه تالابها ميبايست در فاصله 150متري آنها صورت گيرد؛ با اين وجود سازمان حفاظت محيطزيست در تالاب پريشان در اين خصوص هيچ اقدام مفيدي انجام نداده است و بايد اين حقيقت را پذيرفت، ايرانياني كه هرجا نامي از آنها ميآمد ميهماننوازي آنان نيز بر زبان رانده ميشد اينبار با برهمزدن زيستگاه هزاران پرنده مهاجر رسم و آيين ديرين خود را زير پا گذاشتند.
طي ساليان اخير به دنبال افت شديد سطح آب درياچه و سهلالعبورشدن آن روستاييان به جاي مراقبت بيش از پيش از اين زيستگاه، دامهاي خود را در آن رها كردهاند و اين امر باعث شده تا پرندگاني نظير اردك سرسفيد، اردك مرمري و اردك بلوطي كه در گذشته در اين مكان از جمعيت قابل قبولي برخوردار بودند امروزه به دليل عدم امنيت، مكان ديگري را جهت تخمگذاري و جوجهآوري برگزينند. فاضلاب خانگي روستاهاي حاشيه تالاب كه حاوي مواد شوينده مضر و مواد روغني و چربي است به داخل تالاب وارد ميشود. تخليه زبالههاي واحدهاي مسكوني و واحدهاي خدماتي اطراف به درياچه از ديگر عوامل تهديد اين تالاب به شمار ميآيد.
احداث جاده و اثرات نامطلوب آن
حدود 2سال پيش اداره راه و ترابري تصميم به احداث جادهاي فرعي از جاده اصلي كازرون به دشت ارژن گرفته كه هدف از احداث آن دسترسي آسانتر به روستاي پريشان است.
جاده هرچند دسترسي مامورين حفاظت محيطزيست به مناطق را آسان ميكند راه را براي ورود متخلفين نيز ميگشايد؛ علاوه بر اين باعث تلفات حيات وحش بر اثر تصادفات جادهاي ميشود. آلودگي ناشي از سوخت بنزين خودروها و زبالههاي سرنشينان اتومبيل هم اثر سوئي بر حياتوحش دارد. خاكبرداري و جابهجايي خاك در مرحله ساخت در اطراف درياچه پريشان حجم زيادي از اين مصالح را به داخل آن وارد ميكند و در نتيجه آشفتگيهايي در بستر درياچه كه زيستگاه جانوران كفزي است به وجود ميآيد. اين آشفتگيها از طريق زنجيره غذايي نهايتا تاثيرات سوئي بر ماهيان و پرندگان تالاب خواهدداشت.
براي ساخت جاده در حاشيه درياچه پريشان ميبايست قسمتي از تالاب خشك ميشد. مسئولين محلي و محيطبانان تا به امروز در مقابل اجراي اين طرح مقاومت كردهاند اما اكنون با خشك شدن درياچه، شرايط براي ادامه اين پروژه فراهم شده و ديگر نيازي به خشككردن آن نيست؛ هرچند اگر خشكشدن تالاب هم اتفاق نميافتاد، شرايط تغيير چنداني نميكرد چراكه تجربه جاده پارك ملي گلستان و ضعف سازمان حفاظت محيطزيست در جلوگيري از ساخت آن، آينده كشمكشها بر سر اين جاده را نيز روشن ميكرد. احداث جاده در مناطق تحت حفاظت بايد توأم با ارزيابيهاي زيستمحيطي صورت گيرد تا سيستم يكپارچه اين مناطق دچار ازهمگسيختگي نشود؛ با وجود اين قوانين باز هم شاهد اين قبيل فعاليتهاي مخرب در مناطق حفاظتشده هستيم.
ارزشهاي پريشان در يك نگاه
درياچه پريشان سرزميني است پست و هموار كه توسط كوههاي مرتفع احاطه شده است. منبع تأمينكننده آب اين درياچه علاوه بر نزولات جوي، چشمههاي موجود در اراضي مرتفع است. آب اين چشمهها به هنگام ورود به درياچه با خود، املاح و رسوبات زيادي را حمل ميكنند و همين امر باعث شده درياچه به يك منبع غذايي غني و در نتيجه زيستگاه مناسب براي آبزيان تبديل شود؛ از اين رو درياچه پريشان داراي تنوع زيادي از انواع ماهيان از جمله خانوادههاي كپورماهيان، كفالماهيان و مارماهيان است.
يكي از منابع كسب درآمد روستاييان حاشيه تالاب ماهيگيري بوده كه با خشكشدن آن عملاً اين منبع درآمد نيز از بين رفته است. همچنين به دليل غنيبودن تالاب از مواد غذايي و ايجاد محيطي مناسب جهت تخمگذاري و جوجهآوري پرندگان، اين تالاب داراي تنوع قابل توجهي از پرندگان است. از ديگر ارزشهاي تالاب پريشان بهصورت موردي ميتوان به بهبوددهنده كيفيت محيطزيست، منبع تأمين آب جانوران، محل تفريح و تفرج اشاره كرد.
منبع: همشهري آنلاين