پایگاه خبری کازرون نیوز | kazeroonnema.ir

علامه قطب الدین محمود فرزند مولانا ضیاء الدین مسعود بن مصلح کازرونی طبیب معروف و از حکمای بزرگ اسلامی در سال 634 هجری در کازرون پا به عرصه هستی نهاد. حدت ذهن و شدت شوق از اوان کودکی او را به سمت تحصیل علوم و فنون مختلف رهنمون گشت، چنان که خود در مقدمه کتاب »التحفه السعدیه« به فراگیری علم طب در نزد پدر اشاره می کند.

پدر قطب الدین هنگامی که او 14 سال بیشتر نداشت روی در نقاب خاک کشید و این امر سبب گشت تا قطب الدین 14 ساله به عنوان کحال، جراح و پزشک، سرپرست بیمارستان مظفری شود.

قطب الدین علاوه بر تلمذ در نزد پدر از محضر بزرگانی چون کمال الدین ابوالخیر بن مصلح کازرونی، شمس الدین محمد بن احمد حکیم الکیشی، شرف الدین زکی بوشکانی، خواجه نصیر الدین طوسی، نجم الدین کاتبی، علامه قطب الدین مؤید الدین عرضی و کمال کوفی بهره فروانی یافت تا آنجا که علاوه بر طب، بر علوم دیگری چون ریاضی، فلسفه، علوم ادبی و دینی، موسیقی، نواختن رباب و سرودن شعر، بازی شطرنج و فنون شعبده با چیرگی شگفت انگیزی دست یازید.

علامه قطب الدین جهت تعمق و دست یازی به علوم و مکاشفات بیشتر در حوزه های مختلف، به سیر و سفر در نقاط مختلف پرداخت. او مدتی در شهرهای سیواس و ملطیه به شغل قضاوت اشتغال یافت و در زمانی دیگر از طرف تکودار، ایلخان مغول به سمت سفارت، همراه اتابک پهلوان به مصر نزد ملک قلادون الفی اعزام شد. طبق نامه ای که از خواجه رشید الدین فضل الله مورخ و وزیر معروف ایلخانان مغول در دست است و از مولتان سند خطاب به قطب الدین نوشته شده است، وی درباره برخی داروهای هندی تحقیق کرده و شرح آن را برایش ارسال داشته است.

علامه قطب الدین علاوه بر تحصیل دانشهای گوناگون مجموعه انکشافات و معلومات خود را بر طبق روایت مشهور مبنی بر «زکاه العلم نشره» نه تنها در قالب تألیفات گوناگون که به صورت تربیت شاگردان مختلف منتقل کرد، که از آن میان می توان بزرگانی چون تاج الدین علی بن عبدالله شافعی اردبیلی، قطب الدین محمد رازی بویهی، نظام الدین اعرج نیشابوری، کمال الدین حسن بن علی فارسی، شیخ زین الدین طاهر بن مظفر باغنوی شیرازی، نجم الدین ابن الشحام موصلی و شرف الدین خوارزمی را نام برد.

همانطور که گفته شد، قطب الدین کازرونی جامع الاطراف بود. او در درجه اول یک طبیب بود. در حوزه ی نجوم، ریاضیات، موسیقی و علوم دیگر بسیار کار کرده است. هر چند در دوران حیات قطب الدین، اشخاص برجسته ی علمی دیگری نیز وجود داشته است، اما در میان فلاسفه و حکما، قطب الدین شخصیت شناخته تر و برجسته تری دارد و مخصوصاً در حوزه ی موسیقی کاری روی او صورت نگرفته است.

ایرج نعمایی، عضو گروه موسیقی فرهنگستان هنر درباره تبحر قطب الدین کازرونی در علم موسیقی، او رابه عنوان یکی از اولین شخصیت های این علم شناخته که به نوشتن موسیقی و به اصطلاح امروزی، نت کردن آن اقدام کرده است. وی می نویسد:« پیش از قطب الدین، صفی الدین ارموی هم این کار را کرده است اما دقت او در این کار بسیار بیشتر است. او به قدری دقیق و جزئی به این کار پرداخته که خیلی ها معتقدند نت موسیقی معاصر در نغمه نگاری موسیقی و بیان اجزاء فراتر از کار او نرفته است . قطب الدین در این بخش از موسیقی ختم کلام است».

تخصص قطب الدین در حوزه موسیقی، تخصص او در نغمه نگاری موسیقی است. به لحاظ کمی هر چند تنها یک نمونه نت از قطب الدین در حال حاضر در دست است، اما موسیقی دانان بر این عقیده اند که اگر یک غزل از حافظ به جا می ماند، می توانست تبحر او را در شعر نشان بدهد.

نتی که از قطب الدین به جای مانده از جهت دقت و جامع بودن در بیان محتوا و انتقال به مخاطب بی نظیر است و کسی چیز بیشتری به آن اضافه نکرده است. او برای هر چه بهتر بیان کردن جزئیات، علایم جزئی تر و بیشتری وضع کرده است که وضعیت موسیقی رابهتر بیان کند. این باعث شده این نت ها، تفضیلی و حتی در بعضی نقاط از کاربردی بودن خارج شود.

یکی از ویژگی های موسیقی ایرانی این است که نت نویسی آن به سادگی قابل انجام نیست. آنچه قطب الدین انجام داده، کامل ترین شکل کار است. البته او در همه اجزای موسیقی یعنی ملایمت طبع، تقسیم بندی پرده ها و نغمه ها و مباحث فنی نحوه نواخت تبحر داشته است، اما ویژگی منحصر به فردش در قبل و بعد از دوران او را باید نغمه نگاری دانست.

قطب الدین در موسیقی، از مباحث مختلفی سخن رانده؛ به خصوص موسیقی قبل از خود و ابداعات صفی الدین ارموی، ایقاعات، فواصل ادوار و غیره را شرح داده است. اما نقطه اهمیت او در نغمه نگاری موسیقی است.

بااین حال هر چند که قطب الدین کازرونی در حوزه نغمه نویسی تبحر زیادی داشته است، اما پژوهشگران داخلی و خارجی کمتر به او پرداخته اند. علت این امر، دلایل چندی داشته است. یکی از دلایل این بوده که قطب الدین به زبان فارسی نوشته است که در همان دوره هم تنها ایرانی ها به آن آشنایی داشتند. دلیل دیگر مغفول ماندن وجه موسیقایی او، تبحر در علوم دیگر است. همانند ابن سینا که آن قدر در علوم قدیمه شهرت داشت که کمتر کسی به مطالبش درباره موسیقی پرداخته است.

اما این که آیا می توان از روی نت نویسی و نغمه نگاری های قطب الدین، موسیقی او را بازسازی کرد یا خیر، یکی از اساتید موسیقی می نویسد:« حداقل می توان به آن نزدیک شد یا امروزی اش کرد. اجرای دقیق همان موسیقی ای که در 700 سال پیش ارایه شده است کار ساده ای نیست. به عنوان مثال کاری که استاد فخرالدینی در سریال «امام علی(ع)» انجام داد، بهره گیری از موسیقی عبدالقادر مراغه ای بود. ایشان یکی از ملودی هایی را که از عبدالقادر مانده با تفاوت هایی ارایه کرده است. قطعاً این موسیقی همانی که در گذشته وجود داشته نیست، اما از آن به نوعی استفاده شده است که کاربرد پیدا کرده و حتی جایگاه آن فراتر از موسیقی فیلم رفته است. آن زبان و بیان را می توان معاصر کرد.»

«دره التاج لغره الدباج» یکی از رساله های قطب الدین کازرونی است. این رساله، دانش نامه ای است فلسفی. علامه این کتاب را در سال 705-639 هجری قمری به نام امیر دباج، از امرای اسحاقوند گیلان نوشته است. این کتاب پس از «شفا» ی ابن سینا مهمترین کتاب جامعی است که در علوم فلسفی (علامه اعلی یا الهیات، علم اوسط یا ریاضیات و علم اسفل یا طبیعیات و نیز علم منطق) تألیف شده است و به طور کلی دوازده رشته از علوم و از آن جمله موسیقی را در بر می گیرد. گویند او را در قبرستان چرنداب در کنار قاضی ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی به خاک سپردند.

منبع : هفته نامه  بیشاپور