پایگاه خبری کازرون نیوز | kazeroonnema.ir
عمادالدین شیخ الحکمائی : امین الدین محمدبن زین الدین علی ، عالِم و عارف قرن هفتم و هشتم و از مشاهیر خاندان بلیانی . * در 668 در کازرونِ فارس به دنیا آمد. مادرش ، دختر زاهد عِزّالله کازرونی از معاریف کازرون و مرید امام الدین مسعود بود. امین الدین از کودکی زیرنظر پدرش ، زین الدین علی (متوفی 693) و عمویش اوحدالدین عبدالله ، به اهل خانقاه پیوست . از هشت سالگی درس قرآن را شروع کرد و در حدود ده سالگی پس از اتمام این درس ، ابتدا نزد پدر و سپس نزد فقیه عثمان کهفی فقه آموخت و نزد رشیدالدین احمد کازرونی استماع حدیث کرد. در چهارده سالگی از اوحدالدین عبدالله (ح 613ـ683 یا 686) خرقه گرفت و شجرة خرقه اش از طریق اوحدالدین با چند واسطه به ابونجیب سهروردی (متوفی 563) می رسد (محمودبن عثمان ، ص 6ـ 8، 18؛ زرکوب شیرازی ، ص 146ـ147).
امین الدین پس از وفات پدرش جانشین او شد (محمودبن عثمان ، ص 17). وفات امین الدین در یازدهم ذیقعدة 745 اتفاق افتاد و در خانقاه خود موسوم به خانقاه علیای کازرون به خاک سپرده شد. این بنا هم اکنون نیز زیارتگاه است (زرکوب شیرازی ، ص 147؛ محمودبن عثمان ، ص 189). پس از او برادرش ، امام الدین محمد، جانشین وی شد (محمودبن عثمان ، مقدمة شیخ الحکمائی ، ص سی و نه ).
عرفان امین الدین شبیه به زهد عرفای قرون اول اسلامی بود. مبانی عرفان او را می توان زهد، مخالفت با نفس در خوردن و پوشیدن و خوابیدن ، کثرت نماز، ذکر و خلوت نشینی دانست . البته او به مسائل اجتماعی نیز توجه ویژه ای داشته است (همان ، مقدمة شیخ الحکمائی ، ص هشت ). وی از شطح و طامات گویی بیزار بود و گاه می کوشید که برخی از شطحهای مشایخ را به گونه ای شرح و توجیه کند (رجوع کنید به همان ، ص 158). او همچنین به مریدان کمتر اجازة سماع می داد (همان ، مقدمة شیخ الحکمائی ، ص یازده ).
امین الدین ساعاتی از وقت خود را به دیدار حاجتمندان و توجه به مشکلات مردم اختصاص می داد و حتّی برای حل مشکل آنان گاه نزد حکّام می رفت (همان ، ص 10ـ13، 69ـ70)؛ از جمله ، مراجعة یهودیانی که از او مدد می جستند نشانة مقبولیّت و اعتماد اهل ادیان به اوست (همان ، ص 69ـ70). وی مورد توجه حکام فارس نیز بود. در مفتاح الهدایه ، به مکاتبات امین الدین با حکام شیراز و نیز رابطة مریدانة شرف الدین محمودشاه (متوفی 736) و فرزند او، جلال الدین مسعودشاه اینجو (متوفی 744)، با امین الدین اشاره شده است (همان ، ص 55).
امین الدین بناهایی برای رفاه حال ، تحصیل و بهداشت مردم ساخت ، از جمله مدرسة دارالحدیث شمسیّه ، قنات قرچه و چشمة بمشق (یا بیدمشک ؛ محمود بن عثمان ، مقدمة شیخ الحکمائی ، ص سیزده ـ شانزده ). او گاه این اعمال خیر را به جهت احترام به شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی (متوفی 426) و به نام وی انجام داده است ، از جمله سقایة مرشدی (خزانة آب )، دارالشفای مرشدی ، دارالعابدین مرشدی ـ که برای مسافران و غریبان بوده است ـ و گسترش مسجد جامع مرشدی (محمودبن عثمان ، ص 166، 173). اقدامات او در حق شیخ مرشد سبب شد تا برخی (از جمله رجوع کنید به صفا، ج 3، بخش 2، ص 875) امین الدین را جانشین خلفای مرشدی بدانند (محمودبن عثمان ، ص 23ـ24، 164). چنانکه گذشت ، امین الدین طریقتی جدای از طریقت مرشدیه داشته است .
از مشاهیر مریدان و ارادتمندان بلیانی علاوه بر محمودبن عثمان ، مؤلف مفتاح الهدایه ، می توان این افراد را نام برد: خواجوی کرمانی (689ـ753)، که در مثنوی گل و نوروز ( خمسه ، ص 703) و روضة الانوار (همان ، ص 95) و همچنین در دیوان خود (ص 70) وی را به عنوان پیر خود ستوده است ؛ ابوالعباس احمد ابی الخیربن عزالدین مودود ذهبی ، مشهور به زرکوب شیرازی ، مؤلف کتاب شیرازنامه (رجوع کنید به ص 147)؛ شیخ شمس الدین محمدصادق (متوفی 737؛ جنیدشیرازی ، ص 109، ترجمة فارسی ، ص 150ـ151)؛ و سیدنصرت الدین علی بن جعفر حسنی (متوفی بعد از 700)، بانی زاویه ای در شیراز (جنید شیرازی ، ص 149، ترجمة فارسی ، ص 191ـ192).
شرف الدین محمودشاه اینجو، حاکم فارس ، نیز از مریدان او بود (محمودبن عثمان ، ص 65). امین الدین پس از مرگ وی ، تعزیت نامه ای به پسر او، جلال الدین مسعودشاه اینجو ـ که خود از دوستان و محبان امین الدین بود ـ نوشت (همان ، ص 55؛ جواب این نامه در منشآت جلال الدین فریدون بن عکاشه درج شده است رجوع کنید به ایران . مجلس شورای ملی . کتابخانه ، ج 6، ص 220). ابواسحاق اینجو (حک : 744ـ 758) نیز به امین الدین ارادت داشت . حافظ در یکی از اشعارش با مطلع : به عهد سلطنت شاه شیخ ابواسحاق / به پنج شخص عجب ملک فارس بود آباد، ضمن تکریم بلیانی ، اشاره می کند که گشایش کارهای بسته در عهد ابواسحاق اینجو، به همت وی بوده است : دگربقیه ابدال شیخ امین الدین / که یمن همت او کارهای بسته گشاد (حافظ ، ص 483).
آثار. امین الدین در پاسخ یکی از مریدان ، که سؤال کرده بود آیا می توان گاهی شعر سرود، جواب داده بود که برای سالک آن را سزاوار نمی داند (محمودبن عثمان ، ص 156). با این حال ، یکی از آثار شیخ دیوان اوست که در حاشیة نسخه ای خطی از کلیات سعدی نوشته شده و شامل قصیده ، غزل ، مثنوی ، رباعی و چند ترجیع و تربیع است . غزلیّات او عارفانه و شایان توجه ، و قصایدش متوسط است (صفا، ج 3، بخش 2، ص 878 ـ 879).
اثر دیگر وی ، بدایة الذاکرین ، در آداب ذکر است که آن را برای فرزندش ، محب الدین محمد، نوشته است (بلیانی ، بدایة الذاکرین ، گ 126 رـ پ ؛ دانشگاه تهران . کتابخانة مرکزی ، ج 5، ص 268). «تربیت نامه »ها نیز مکتوباتی در آداب و شرایط خلوت نشینی اند که امین الدین آنها را برای فرزندش یا دیگر سالکان به دست خویش نوشته است و محمودبن عثمان دو نمونة آن را در مفتاح الهدایه آورده است (ص 27ـ37، 174). مکتوب دیگری از او، خطاب به درویش علی حاجی رشید، در دست است که آن را باید یکی از این تربیت نامه ها دانست (دانشگاه تهران . کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد، ج 3، ص 218). جامِعُ الدَّعوات لاِ َهلِ الخَلَوات ، کتابی است مشتمل بر مجموعة ادعیه ای که امین الدین در اوقات مختلف می خواند. محمودبن عثمان در مفتاح الهدایه به این کتاب اشاره کرده است (ص 205ـ 215). زرکوب شیرازی (ص 147) نیز مجموعه ای از مسموعات ، لطایف تفسیر، احادیث نبوی ، آثار مشایخ و اشعار او را جمع آوری کرده است .
