شخصيت ها - حافظ از نگاه مردانی

شخصيت ها / شعرا / نصرالله مردانی / متن / نقد كتاب / حافظ از نگاه مردانی

مهدی تقی نژاد: اوایل سال 1375 بود که در تهران دیداری با مرحوم نصراله مردانی داشتم. از من خواست که در آماده سازی کتاب حافظ او را یاری رسانم. او خود بخش هایی از آن را انجام داده بود و سعی او و مسئولان انتشارات صدا برای رساندن کتاب به نمایشگاه بین المللی کتاب در نیمه اردیبهشت ماه بود.

علاقه ام به حافظ و گمان این که کاری است که می توان در دو سه روز آن را به نتیجه رساند موجب شد بی هیچ درنگی خواسته شاعر همشهری مان را اجابت کنم. روزها و شب های بسیاری را صرف این کار کردم. تمام فعالیت هایم را تعطیل کردم تا هم کتابی شایسته شود و هم به نمایشگاه کتاب برسد که متأسفانه به نمایشگاه نرسید و چند ماهی پس از آن از چاپ بیرون آمد.

از اولین دیوان های حافظ که در ایران و سایر کشورها چاپ و منتشر شده، چند ده سال می گذرد. طی این سال ها انواع و اقسام دیوان حافظ در قطع و شکل های مختلف چاپ شده است و مردم نیز همواره اقبال خوبی نشان داده اند و گاه افرادی علاقه مند نمونه های گوناگون از دیوان حافظ را تهیه و نگهداری می کنند. دیوان حافظ توسط سه گروه آماده و چاپ شده است:

1. استادان ادبیات فارسی و پژوهشگران که سال ها عمر خود را صرف مطالعه و شناخت رموز شعری حافظ کرده اند. اینان با بهره بردن از تکنیک های زبان شناسی، بسامد کلمات، معنا شناسی، اطلاعات تاریخی و مقابله نسخه های متعدد خطی کوشیده اند بدون دخالت شخصی، نسخه ای نزدیک به نظر شاعر تهیه و ارایه دهند. در زمره این گروه می توان به دیوان دکتر قاسم غنی و علامه قزوینی و دیوان گرد آمده توسط دکتر ناتل خانلری اشاره کرد.

2. دسته دوم شاعرانی که به واسطه ارادت و علاقه، انس به حضرت حافظ و بر اساس ذوق و سلیقه گام در این عرصه دشوار گذارده اند. دیوان های فراهم آمده توسط شاعران البته خالی از تتبع و دقت های علمی نیز نبوده است، با این تفاوت که نگاه شاعرانه و حس زیباشناختی و ذوقی شاعر غالب بوده است. دیوان حافظ احمد شاملو و هوشنگ ابتهاج (ه. سایه) و نصراله مردانی از این دسته اند با رویکردهای متفاوت و تأثیر پذیر از زمینه های ذهنی و ذوقی شاعر.

3. دسته سوم دیوان هایی است که نه پژوهشگران و محققان و نه شاعران هیچ نقشی در تهیه آن نداشته اند. این دسته توسط افرادی سودجو تهیه و به بازار عرضه شده است. فاقد ظرافت ها و دقت های علمی و خالی از ذوق و حس زیبا شناختی.

حافظ از نگاه نصراله مردانی که در گروه دوم قرار می گیرد دو دیوان مهم و شاخص از حافظ را مبنای انتخاب خود قرار داده است. دیوان حافظ علامه قزوینی و دیوان حافظ دکتر خانلری. در واقع مردانی راه رفته سه محقق و حافظ شناس بزرگ - علامه قزوینی، دکترغنی و دکتر خانلری - را دوباره نمی پیماید. اینان که سال ها پیشتر با مقابله نسخه های متعدد خطی به دیوان مورد نظرشان رسیده بودند و دیوان هایشان سال های زیاد و تاکنون در مجامع علمی و دانشگاهی و نزد محققان و صاحبنظران دارای اعتبار و منزلتی بی رقیب بوده معیار ارزشمندی محسوب می شوند.

مردانی با مقایسه و مقابله دو دیوان مذکور، ذوق شاعرانه خود را داور و میزانی برای سنجش موارد اختلافی و گزینش واژه، مصراع، بیت و یا غزل انتخابی قرار داده است.

دسته بندی غزل ها و قرار دادن آنها در شش طبقه عال 1 و 2 و خوب 1 و 2 و متوسط 1 و 2 بر اساس دریافت های ذوقی و باورهای شخصی مردانی اگرچه قدری مناقشه برانگیز است و مقاومت های زیادی برای پذیرش آن وجود دارد اما معیارهای مردانی را تا حدودی آشکار می کند.

مردانی بدون ذکر جزییات معیارها به دسته بندی غزل ها دست زده است. در این بین سهم غزل های عالی حافظ 68 (24 غزل عالی 1 و 44 غزل عالی 2) و سهم غزل های خوب او 311 و متوسط 104 غزل ذکر شده است.

بر این اساس تعداد برترین غزل های حافظ 24 غزل است و در بازه ای وسیع تر 68 غزل و تعداد غزل های متوسط او بیش از یک صد غزل؛ و البته این با تقسیم بندی که پیشتر توسط دیگران از غزل های (عاشقانه، عارفانه و رندانه) حافظ صورت گرفته و بیشترین غزل ها از آن غزل های رندانه است و مقام حافظ نیز مدیون این غزل هاست، فاصله دارد.

مردانی با انتشار کتاب حافظ از نگاه نصراله مردانی، خود را در کاروانی قرار داد که به حافظ عشق می ورزند و عشق خود را فریاد می کشند. روحش شاد.

مهدی تقی نژاد- بهار 1387

منابع:

ابتهاج، امیر هوشنگ؛ دیوان حافظ به سعی سایه، توس، تهران، 1372.

شاملو، احمد؛ حافظ شیراز، مروارید، تهران، 1354.

قزوینی، محمد، غنی، قاسم؛ دیوان حافظ، زوار، تهران.

مردانی، نصراله؛ حافظ از نگاه نصراله مردانی، صدا، تهران، 1375.

ناتل خانلری، پرویز؛ دیوان خواجه شمس الدین محمد حافظ، خوارزمی، تهران، 1362.

[بازگشت]

پایگاه خبری کازرون نیوز | kazeroonnema.ir