چند سال اخیر، شاهد خشکسالی­هایی در استان فارس بودیم که شاید دلایل متفاوتی داشت. اما متاسفانه ما بدون در نظر گرفتن نقش خودمان در برپایی این فاجعه، تنها خداوند و کم­بارانی را مد نظر قرار دادیم. خیلی که خواستیم خودمان را در این مسئله مقصر کنیم، می­گفتیم این چاه­های غیرمجاز بودند که عامل این بلا شده­اند. البته بسیاری از ما به دلیل رفاه­زدگی، هنوز هم به عمق فاجعه پی نبرده­ایم.

کم­بارانی از یک طرف، وجود چاه­های غیرمجاز از سویی دیگر، همه باعث شدند تا زمین خشک گردیده و عمق آب­های زیرزمین کاهش یابد. اما مسایلی دیگری هم در این زمینه نقش موثری داشتند و آن همانا عدم مدیریت مصرف آب، چه از سوی خودمان و چه از سوی مسئولان امر بود. مثلاً بی­تدبیری که در دولت­ها و مجالس سابق در امر صنعتی شدن انجام شد. هر جا رسید شعار صنعتی شدن دادند و برای آن که بگویند کاری انجام شده است بدون در نظر گرفتن شرایط زیست محیطی به ساخت و راه­اندازی کارخانه­ها، پتروشیمی­ها، نیروگاه­ها و ... همت گماشتند. از طرفی با رشد رفاه­زدگی بین مردم، مصرف آب خانگی افزایش یافت که سابق بر آن مدیریت می­شد-به خصوص در شهرهای بزرگ- اما در چند دولت اخیر به خود مردم واگذار شد و این در حالی بود که هیچ­گونه فرهنگ­سازی صورت نگرفت و از طرف دیگر مردم به دلیل عدم اطلاع، در مصرف آب اسراف کردند. به عنوان مثال از ابتدای تابستان امسال شاهد بودیم که مسئولان چندین و چند مرتبه تنها به جمله آب دارد پایان می­یابد اشاره کردند و هیچ­گاه ذهن مردم بخصوص مردم شهرهای بزرگ و علی الخصوص تهران به این نمی­رسید که تا آخر تابستان آب ذخیره پایان می­یابد.

تمام این مسایل را به یک سو بگذارید. آتش­سوزی­های فقط تابستان اخیر در استان خودمان را در نظر بگیرید:

حسن فیاض‌پور، مدیرکل بحران استانداری فارس عدم وجود نقشه پهنه‌بندی خطر آتش‌سوزی که نشان‌دهنده احتمال خطر بروز حریق در عرصه‌های منابع طبیعی باشد، کمبود بانک اطلاعاتی قابل استناد و بروز از راه‌های دسترسی مراتع و جنگل‌ها جهت حضور سریع برای اطفاء حریق، عدم شناسایی، برخورد و پیگیری قضایی لازم و کافی در مورد عاملین ایجاد حریق که به صورت عمد یا غیر عمد باعث آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی می‌شوند و کمبود امکانات و تجهیزات مورد نیاز اطفاء حریق در ادارات منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست را از مهمترین عوامل و دلایل تشدید آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان فارس در سال‌های اخیر ذکر کرد.

وی با بیان اینکه کمبود افراد متخصص و آموزش‌دیده به منظور اطفاء حریق در ادارات منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست و تجهیزات ناکافی شبکه رادیویی در بخش پیشگیری و اطفاء حریق در این ادارات از دیگر عوامل آتش‌سوزی‌ها است، گفت: عدم وجود برنامه دقیق و علمی به منظور چرای دام در مناطق تحت حفاظت و قرق، کمبود تابلوهای هشداردهنده و آموزشی در مناطق جنگلی و مراتع با پوشش بالای مرتعی و جنگلی و همچنین عدم وجود استخرهای ذخیره آب به منظور آبگیری توسط بالگرد و تانکرهای سیار و عدم وجود پد فرود بالگرد در مکان‌های پرخطر مستعد آتش‌سوزی از دیگر عوامل آتش‌سوزی‌ها است.

و این در حالی است که پوشش گیاهی در نزول رحمت الهی نقش بسزایی دارد. حالا با از بین رفتن این مقدار از پوشش بومی گیاهی منطقه باید انتظار داشت تا بارش­های سالیان آینده بسیار کمتر گردد.

حالا اخباری مبنی پربارشی باران در سال اخیر توسط خبرگزاری مهر منتشر شده است:

عضو هئیت علمی دانشگاه شیرازتاکید کرد: خوشبختانه پیش­بینی­های جوی استان بیانگر آن است که سال پر آبی را در فارس شاهد باشیم وبارش ها در اواخر فصل پائیز ادامه خواهد داشت وتا فصل زمستان تداوم دارد.

ناظم السادات تاکید کرد: این امر بیانگر آن است که مسئولان مربوطه برای ذخائر آبی و همچنین برای کشاورزان برنامه­ریزی­های دقیق­تری را انجام دهند تا بهره­مندی از نزولات آسمانی مطلوب­تر انجام بشود.

رییس مرکز پژوهشهای جوی اقیانوسی دانشگاه شیراز خطاب به مسئولان استان گفت: هنوز هیچ سازمان و یا نهاد مربوطه درخواستی نداشته تا اطلاعات بدست آمده از پیش­بینی­های جوی را در اختیارشان قرار دهیم تا ضررهای استان در بخش­های کشاورزی کمتر بشود.

این خبر خود بحران مدیریت را نشان می­دهد. حالا به خبری توجه کنید که حدود یک ماه است جسته و گریخته در رسانه­ها منتشر می­شود اما متاسفانه هیچ بازخورد عملی برای مقابله با بحران پیش رو نه از سالیان پیش و نه اکنون اندیشیده نشده است و یا اعلام نگردیده است:

پدر کویرشناسی ایران در خصوص پیش‌بینی ناسا مبنی بر وقوع خشکی در ایران تا 30 سال آینده، اظهار کرد: این خشکی مربوط به وقوع خشکسالی هیدرولوژیکی در کشور است که تا دو سه سال آینده به وقوع خواهد پیوست و تا 60 سال ادامه خواهد یافت.

کردوانی با بیان اینکه کشورهایی مانند فلسطین، ایران و عربستان زودتر از دیگر کشورهای جهان دچار کمبود آب می‌شوند، افزود: مساله خشکی که ناسا مطرح کرده، با خشکسالی تفاوت دارد، زیرا خشکی یک پدیده دائمی بوده و خشکسالی با نوسان، دوران‌های مختلفی دارد. این که می‌گویند تغییر اقلیم به وجود آمده، اشتباه است. این مساله تغییر اقلیم نبوده، بلکه نوسان اقلیم است. به عنوان مثال ما همیشه در اقلیم گرم و خشک زندگی می‌کنیم، اما امسال بارندگی 27 درصد بیش از سال گذشته بوده است. یا این که تهران سه سال پیش با برف شدیدی مواجه شد. اما از آن به بعد چنین چیزی رخ نداده است و گفته ناسا نیز تاکیدی بر همین مساله است.

وی با بیان اینکه به وجود آمدن این مشکل به دلیل افراط در استفاده از آب و توسعه کشاورزی، صنعت و شهر است افزود: به دلیل مصرف آب‌های زیرزمینی، تا ابد و دهر در خشکسالی هیدرولوژیکی باقی خواهیم ماند؛ حتی اگر بارندگی طی 20 سال دو برابر شود. زیرا اکنون سطح آب چاه‌های کشور از 100 متر به 300 متر و حتی در مواقعی به 550 متر رسیده و هر چقدر هم باران ببارد، آبی که از دل زمین بیرون کشیده شده را جبران نخواهد کرد.

این استاد دانشگاه افزود: علاوه بر آن طی این سال‌ها دیگر سدی نخواهیم داشت چرا که هم‌اکنون سدهای کشورمان از گل و لای پر شده‌اند. مثلاً سد کرج تا 35 متر در گل است و یا سد دز که 200 متر ارتفاع دارد تا 85 متر در گل فرو رفته است که اگرچه قابل تمیز کردن هستند، اما چون نمی‌توانیم دریچه‌های زیرین سد را به دلیل رها شدن آب باز کنیم، این کار نیز چندان برایمان میسر نیست.

این استاد دانشگاه جمع‌آوری آب باران را یکی دیگر از راه‌های تامین آب دانست و گفت: هر چقدر باران در شهرها از جمله تهران می‌بارد، فایده‌ای نداشته و هرز می‌رود. چرا که پشت‌بام‌ها و خیابان‌ها را آسفالت کرده‌ایم و آب فرصت نفوذ پیدا نمی‌کند. اما در بسیاری از کشورها مردم را مجبور می‌کنند که آب باران را در پشت‌بام‌ها جمع‌آوری کرده و استفاده کنند، چرا که این آب پاکیزه‌ترین آب است.

کردوانی ادامه داد: برخی مواقع نیز با صرفه‌جویی نه کم و نه زیاد از دارایی‌های خود استفاده می‌کنیم و اکنون اگر شهر اصفهان 15 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کند، دیگر نیازی به جیره‌بندی آب نخواهد داشت. همان‌گونه که در شهر تهران که 250 تا 300 لیتر توسط هر فرد آب مصرف شده و می‌توان با صرفه‌جویی آن را به 125 لیتر در روز کاهش داد.

این کارشناس ارشد محیط زیست هدر دادن آب را آخرین راه استفاده از آن دانست و گفت: متاسفانه ما ایرانی‌ها راه آخر و راه اول که اسراف است را استفاده کرده و منابع آب خود را هدر می‌دهیم. در صورتی که با صرفه‌جویی حالا حالاها دچار کمبود آب نخواهیم شد.

آیت‌ا... اسدا... ایمانی نیز در خطبه‌های این هفته نماز جمعه شیراز، با اشاره به کم­آبی، اظهار کرد: ۹۸ درصد آب استان فارس در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و تنها ۲ درصد آن در بخش خانگی و صنعتی به مصرف می‌رسد.

وی با اشاره به خشکسالی متوالی که در استان فارس به وجود آمده است، گفت: مقابله با کم‌آبی در استان فارس با برنامه‌ریزی محقق می‌شود.

آیت‌ا... ایمانی خاطرنشان کرد:‌ جهاد کشاورزی باید با برنامه‌ریزی و به‌ویژه انتخاب بذری که به آب کمتری برای به بار نشستن نیازمند است، اقدام کند چرا که زمین به دلیل دست‌کاری بشر از ویژگی‌های ابتدایی خود دور شده است.

آن چه در این مطلب آمد همه دال بر این بود که متاسفانه ما در مصرف آب مدیریت نداریم و همین عدم مدیریت باعث خواهد شد تا دوران پیش رو کشور را در وضعیتی بیندازیم که نه تنها آیندگان که شاید خود نیز توان زندگی در آن را از دست بدهیم.

بیایید با درست مصرف کردن خود و تذکر به دیگران به درست مصرف کردن خود و کشور خود را از خطر جدی پیش رو برهانیم.