تریاک «خانی» نه از مزارع افغانستان می‌آید و نه توسط پیچیده‌ترین باندهای موادمخدر از میانمار و آزمایشگاه‌های پیشرفته قاچاقچیان. تریاک خانی را در استان فارس عمل می‌آورند، در استان کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، یزد یا کرمان.
 کشاورز ٥٧ ساله که تمایل دارد ناشناس بماند، خشکسالی و بی‌فایده‌بودن کشت‌های سنتی را از مهم‌ترین علت‌های روی آوردن کشاورزان به این کار به گفته خودش پرخطر می‌داند.

می‌گوید: اول که خشکسالی محصول را کم کرد و درآمد پایین آمد و بعد دولت با بعضی از کارهایش باعث شد که با پول کشت نشود زندگی کرد.

این در حالی است که خشخاش به‌دلیل ویژگی‌های بیولوژیکی‌اش نیاز چندانی به مراقبت ندارد و در عین حال سوددهی بالایی دارد؛ به‌خصوص که از قدیم خشخاش تولیدشده در ایران به کیفیت بالایش معروف بوده است.

مقام‌های ارشد کشور هنوز درباره کشت خشخاش در ایران چندان صحبت نکرده‌اند و حتی هشداری هم در این‌باره نداده‌اند اما هر از چند گاهی در لابه‌لای اخبار، این نوع کشت را تأیید کرده‌اند. از جمله بالاترین مقام‌هایی که تاکنون دراین‌باره سخن گفته‌اند، می‌توان به فرمانده سابق پلیس کشور اشاره کرد که چندی قبل از شناسایی تعدادی مزرعه کشت خشخاش به‌وسیله ماهواره خبر داده بود.

تریاک، شیره الکالوییدداری است که از تیغ‌زدن گرز خشخاش و لخته‌شدن شیره خشخاش نارس به‌دست می‌آید. تخمدان حاوی دانه‌های خشخاش، بیضی‌شکل است که گلبرگ‌های صورتی‌رنگ دارد و احتمالا پلیس با مشاهده همین رنگ در تصاویر ماهواره‌ای، مناطق کشت خشخاش را شناسایی و معدوم می‌کند.

اما اگر پلیس برای ردگیری خشخاش‌کاران ایرانی نیازمند به‌کارگیری ماهواره است، کشاورزان محلی به‌سادگی در محفل‌های خصوصی خود از مکان این مزارع سخن می‌گویند. آنها معمولا کازرون در استان فارس، پیچاب، گچساران و باشت در استان کهگیلویه، نقاطی از دشت‌های خوزستان، مناطق شرقی استان کرمان و بیشتر نقاط یزد را مناطق عمده کشت می‌دانند. بخش عمده‌ای از این مناطق پیش از انقلاب نیز زیر ٣٣ ‌هزار هکتار کشت قانونی تریاک بوده است که همین امر بسیاری از کشاورزان این مناطق را با شیوه کاشت، داشت و برداشت خشخاش آشنا کرده است. البته که این‌روزها هیچ برآورد دقیقی از میزان زمین‌های زیرکشت در دست نیست اما نام محصول این زمین‌ها در تمام این مناطق نامی آشنا است؛ «تریاک خانی» که به گفته کشاورز کازرونی محصول موردعلاقه قاچاقچیان است و از نقاط مختلف کشور برای خرید آن می‌آیند و سودهای کلانی را نصیب کشاورزان و مرتع‌داران متخلف می‌کنند.

کشاورز کازرونی می‌گوید که سود ناشی از این کشت غیرقانونی که معمولا در حجم کوچکی انجام می‌شود، گاهی به اندازه چند هکتار کاشت قانونی است.

البته که این سود بالا بدون خطر هم نیست. سال‌هاست که برخلاف سکوت مسئولان نظامی یا امنیتی کشور، مسئولان محلی دستگاه‌های نظارتی شامل فرمانداری‌ها و پلیس و حتی نیروهای اطلاعاتی و بسیج، کشت خشخاش را رصد کرده و حتی خبر موفقیت‌های خود در از بین بردن این زمین‌ها و بازداشت متخلفان را هم رسانه‌ای می‌کنند. از جمله قاسم تقی‌پور مسئول اطلاعات سپاه ناحیه کازرون که چندی قبل از شناسایی ١٠ نقطه کشت خشخاش در کوه‌ها خبر داد که در آن حدود ٢٥ ‌هزار بوته خشخاش عمل آمده بود. به گفته او، یک‌ نفر هم در این رابطه دستگیر شد. پیشتر فرمانده انتظامی شهرستان مهر هم از کشف ٣٠ ‌هزار بوته دیگر خبر داده بود.

به‌طور میانگین هر بوته خشخاش بین ٢,٥ تا ٢.٨ گرم محصول می‌دهد اما ارقام کشفیات هرگز در حد ٢٠ یا ٣٠‌ هزار بوته باقی نمانده است چراکه در آذرماه ‌سال ٩٢ دادستان فیروزآباد استان فارس از کشف مزرعه‌ای به وسعت ٤٠ هکتار خشخاش خبر داده بود.

در شهر کازرون، کشاورزان قدیمی معتقدند که در یک مزرعه خشخاش بین ٣٥٠ تا ٤٠٠ ‌هزار بوته می‌تواند عمل بیاید که در این صورت باید قبول کرد که در داخل مرزهای ایران، مزرعه‌ای به‌وسعت ٤٠ هکتار کشف شده که قادر بوده است نزدیک به 4 تن تریاک خالص تولید کند.

مطابق قانون جامع مبارزه با موادمخدر در‌ سال ٨٩ این کشت غیرقانونی است اما بنا به گفته کشاورزان و مناطقی که در دشت و کوه‌ها نشان داده می‌شود، تعداد زیادی به‌صورت غیرقانونی مشغول انجام این کار هستند و محصول خود را وارد بازار مصرف می‌کنند که روزانه ٢٠‌ میلیارد تومان در آن معامله می‌شود. این رقم شامل خرید و فروش تمام مخدرهای موجود، اعم از سنتی و آمفتامین‌ها و هروئین است اما بنا بر آمار مراجع رسمی، همچنان تریاک بیشترین ماده مصرفی در ایران است.

طبق آنچه قانون‌گذار نوشته، جرم خشخاش‌کاران در ایران به این ترتیب است: بار اول، ١٠ تا صد‌ میلیون جریمه نقدی، بار دوم، ٥٠ تا ٥٠٠‌ میلیون و ٣٠ تا ٧٠ ضربه شلاق. بار سوم، صد‌ میلیون تا یک‌ میلیارد، یک تا ٧٠ ضربه شلاق و ٢ تا ٥‌ سال حبس. بار چهارم، متخلف اعدام می‌شود. 

نگهداری بذر یا گرز خشخاش و شاهدانه هم یک تا ٣٠‌ میلیون به‌علاوه یک تا ٧٠ ضربه شلاق را به‌عنوان جریمه در پی دارد. البته باید توجه داشت که تمام ارقام گفته‌شده در قانون به ریال است.

کشاورز کازرونی، محمد را کسی معرفی می‌کند که ٧٠ ضربه شلاق را خورده، ١٠‌ میلیون تومان جریمه‌اش را هم پرداخت کرده است و اکنون در همین شهر دامداری می‌کند. محمد اما خود را بیگناه می‌داند. او می‌گوید که هر دو بار از وجود خشخاش در مرتع خود بی‌اطلاع بوده است. می‌گوید نمی‌تواند به تمام مرتع سرکشی کند و در این شرایط طبیعی است که عده‌ای سودجو با مسئولیت او به کشت اقدام کنند.

این جوان ٣٥ ساله که صورت آفتاب‌سوخته‌ای دارد و چایی‌اش را بدون قند می‌خورد، به همین دلیل از پلیس و قانون گله‌مند است که بدون بررسی لازم، افراد را بازداشت می‌کنند. محمد می‌گوید: مراتع بزرگند و رفتن به بعضی از قسمت‌های آنها سخت است و هستند کسانی که در این مناطق بذر می‌پاشند.

کشاورزان دیگری هم هستند که این نکته را تأیید می‌کنند و حتی علی‌الله که مغازه‌دار هم هست و در بسیج فعال بوده، از مزرعه‌ای خبر می‌دهد که در زمین‌های دولتی کشف شد. به گفته او، آنها، یعنی نیروهای بسیج، از طریق گزارش‌های مردمی متوجه این مزرعه شدند که اگرچه خیلی کوچک بود اما در زمین‌های دولتی کاشته شده بود.

کشاورز کازرونی هم احتمال عمل آمدن خشخاش به این شکل را امکان‌پذیر می‌داند. او می‌گوید، خشخاش آب چندانی نمی‌خواهد و اگر اواخر پاییز کاشته شود، در اردیبهشت و خرداد محصول می‌دهد و نیاز چندانی به مراقبت ندارد. محمد هم این حرف‌ها را تأیید می‌کند.

به نظر، این شیوه هم آنقدر مرسوم بوده و هست که قانون‌گذار در اصلاحیه‌ سال ١٣٨٩ قانون مبارزه با موادمخدر ماده ٢٤ را با یک‌ تبصره به قانون اضافه کرد: مطابق این ماده «هریک از اعضای شورای اسلامی روستا موظف است به محض آگاهی از کشت خشخاش یا کوکا یا شاهدانه در حوزه روستا مراتب را کتبا به دهدار و نزدیکترین پاسگاه یا حوزه انتظامی اطلاع دهد». در تبصره این ماده نیز آمده است: «در صورتی‌که خشخاش در حوزه‌های شهری کشت یا روییده شده باشد، مامورین حسب مورد موظفند به محض آگاهی مراتب را به نزدیک‌ترین پاسگاه یا پایگاه‌ بسیج اطلاع دهند».

اما با این حال کشت خشخاش در مناطقی از جمله در اطراف شهرستان کازرون یا آن‌طور که محلی‌ها می‌گویند «دورِ شهر» رو به افزایش است و حتی از نظر تکنولوژیک هم توسعه پیدا می‌کند. همین ٦ ماه قبل بود که حجت‌الاسلام اسماعیل ملاکریمی، دادستان میاندرود از کشت مکانیزه در مزارع خشخاش خبر داد که به گفته او، در افغانستان هم به این شکل انجام نمی‌شود.

او گفت: در برخی نقاط این شهرستان، کشت خشخاش به‌صورت مکانیزه و با آبیاری قطره‌ای انجام می‎شود که دهیاران از انجام آن خبر ندارند و این قابل‌قبول نیست.

کشاورز کازرونی اما این حرف را چندان قبول ندارد و جملاتی می‌گوید که نشان می‌دهد عده‌ای از این موضوعات باخبر هم هستند. به اعتقاد او، کشت خشخاش، کشت چندان پنهانی نیست و در جامعه کوچک روستایی به‌سادگی می‌توان با نگاهی به وضع ملک و زمین یا تعداد گوسفندان و نوع اجاره‌ای‌بودن یا مالک‌بودن کشاورز یا دامدار و همین‌طور دخل و خرج آن فهمید که کی چطور کشاورزی می‌کند.