(وقف نامه قنات قرچه و حوض بیدی یا بیدمشک  دشتک دوان)

شیخ امین الدین محمد بلیانی برجسته ترین شخصیت سلسله بلیانیه است. بزرگانی همچون خواجوی کرمانی  و حافظ و زرکوب شیرازی مریدوار شیخ را ستوده اند.

دو سال پس از مرگ شیخ امین الدین، محمودبن عثمان کتابی در حالات و مقامات او تالیف می کند و نام "جواهرالامینه" را بر آن می نهد. متاسفانه از این کتاب که اساسی ترین منبع شناخت او و دیگر مشایخ بلیانی است، خبری نداریم و فقط گزیده ای از کتاب که به دست مولف انجام گرفته با نام "مفتاح الهدایه و مصباح العنایه" در کتابخانه اسعد افندی در ترکیه موجود است. [این کتاب به کوشش استاد عمادالدین شیخ الحکمایی – نگارنده این مقاله – به چاپ رسیده است]

در مفتاح الهدایه به احداث چندین بنا از جمله مسجد خانقاه، دارالحدیث و دارالشفای مرشدی، سقایه و چشمه بمشق به دست شیخ سخن رفته است.

سند حاضر که به وقفنامه چشمه بمشق و قنات قرچه معروف است از جمله پنج وقف نامه مربوط به شیخ امین الدین است که در اداره اوقاف شهرستان کازرون نگهداری می شود.

شیخ پس از احداث چشمه و قنات مذکور هر دو را بر مردم کازرون و بر خانقاه خود وقف کرده و فرزندش محب الدین را به تولیت آن برمی گزیند

جوی آب بمشق

محمد بن عثمان در ضمن حکایتی به پوشانده سر جوی آب بمشق  با سنگ های بزرگ و ساختن آن به دست شیخ  اشاره دارد، اما اطلاعات کامل تر آن در سند وقف نامه به تاریخ 710 ه ق بر می گردد. چشمه بمشق را که در فاصله  شش کیلومتری شمال شهر واقع بوده، با سنگ های بزرگ تراشیده شده جدول بندی کرده و بخشی از آن را به خانقاه علیا و بخشی دیگر را به قسمت های دیگر شهر رسانیده است. در لهجه امروز کازرون، آب وادی (بیدی) و چشمه بمشق (بیدمشک) تلفظ می شود. آب وادی از چشمه ساری به نام بیدمشک می جوشد. این چشمه در عمق 1.5 کیلومتری از دهانه تنگه زندان در شش کیلومتری شمال شهر کازرون در رشته کوه های شمالی واقع است. آب وادی از چشمه سار بیدمشک و از آنجا تا استخر آن و از آنجا تا حوض بیدی در مدخل تنگ آب بیدی در شمال شهر به وسیله جدول کشی سنگ و ساروجی و به صورت سرپوشیده هدایت و از آنجا به دو شعبه تقسیم می شده است. یک شاخه به سمت خانقاه شیخ و از همان شاخه بخشی هم به سمت محله علیا از کناره های مسجد ملابرات تا حوالی مسجد شیخ و شاخه دیگر به سمت محله گنبد می رفته است.

قنات قرچه

قنات قرچه از کوه های قرچه در شمال غرب سرچشمه می گیرد. فسایی نوشته است که این قنات در اوایل قرن ششم توسط امیر اتابک قراچه ساقی در کازرون ساخته شده است. ظاهرا قنات بعد از 200 سال تخریب و مجددا توسط شیخ امین الدین مرمت و در سال 715 بر مردم کازرون  وقف می شود.

متن وقف نامه

وقف صحیح موبد شرعی و حبس صریح مخلد ملی گردانید موازی یک رشته قنات موسوم به قنات قرچه و چشمه بمشق مشهوره به وادی که هر دو احداثی خود می باشد. قنات موسوم به قرچه را وقف عام به عبارت اخری وقف بلده طیبه کازرون و چشمه بمشق را وقف خاص اعنی بر بقعه علیه و روضه حلیه خود صینت عن حوادث الدهر و مکاره القرون که نخرند و نفروشند و .... تولیت موصوف مفوض و مرجوع ساخت به اولاد ذکور خود اعنی .... اعلم العلما و المحدثین امام المله محب الدین محمد هکذا ما تعاقبوا و تناسلو

....

در حال حاضر بخش های بسیاری از این آبراه که در مسیر توسعه شهری قرار گرفته بود، با تخریب های جدی دست و پنجه نرم کرده و گاها نابود شده است. چند سقایه که به دست شیخ احداث شده بودند نیز تخریب شدند. یکی از این سقایه ها حوض مدوری بود که تا چهل سال قبل در کنار مقبره وی وجود داشت. شیخ هزینه اولیه ساخت آنرا با فروش دستبند نقره مادرش تامین می کند.

بخش های اصلی آبرسان که در دشتک دوان قرار دارد، شامل چندین آب انبار بزرگ، آبراه های سنگی و ساروجی هنوز به صورت دست نخورده وجود دارد.

قنات قرچه که از کوه های شمالی و چشمه عروس نیز تغذیه می شده، هنوز پابرجاست و البته چند سالی است که چشمه خشک شده است.

آنچه مایه تاسف است، نادیده گرفته شدن این میراث گرانبهای شیخ امین الدین کازرونی چه از دیدگاه تاریخی و چه شهر سازی است. وجود این سیستم آب رسان و انتقال آب به شهر در ۸۰۰ سال قبل، نشان از دانش شهر نشینی نوین توسط مردم این دیار دارد.

[ گفتنی است: بخش عظیمی از این مجموعه در محل احداث کارخانه سیمان قرار گرفته است و البته لزوم کاووش در این منطقه و توقف واگذاری زمین در این دشت تاریخی بیش از پیش احساس می شود ]

منابع: 

فصل نامه وقف میراث جاویدان

کتاب  مفتاح الهدایه  و مصباح العنایه