معماري چارصفه‌های دوسیران با وجود آنكه در بستر سرزميني ايران شكل گرفته و تداوم يافته است، علي رغم تشابهات كلي داراي ويژگي هاي منحصر به فردي است كه ايجاب مي كند با نگاه ويژه اي به آن نگريست. تاريخ معماري دوسیران با معماري آئيني آغاز گشته و با فراز و نشيب هايي تا به امروز ادامه يافته است. معماري دوسیران از نظر تاريخي به چهار دوره متمايز قابل تقسيم است. دوره اول معماري آئيني است كه تبلور آن در غار (اشکفت) شاه نشین قابل مشاهده است. غاري كه در واقع معبدي بوده متعلق به پيروان آيين ميترا (خداي ايران باستان) و به احتمال زیاد قدمت اين معبد به اوايل دوره پارت ها برمي گردد. دهنه غار ساخته دست انسان است. در حفره هاي صخره اي آن نيز نشانه هايي از دخالت و حضور انسان وجود دارد. دوره دوم معماري باستاني است. تنها نمونه شناخته شده معماري باستاني، چارصفه است كه بر اساس تقويم نجومي بنا شده است و مربوط به اواخر دوره پارت ها يا اوايل دوره ساساني است. البته به نظر مي رسد معابد آناهيتا در نقاطي دیگر نیز وجود داشته است كه از بين رفته است. هر چند كه معماري آييني در دوره هاي پس از احداث غار نيز تداوم يافت اما احداث غار با ويژگي هاي آن در دامنه کوهستان بهانه اي است براي تمايز آن از معماري حجمي در روي زمين. دوره سوم معماري پس از ورود اسلام به ايران است كه تا اواخر دوره قاجار ادامه يافته است تاكنون نشانه هايي از معماري دوره هاي صفويه، زنديه و قاجاريه در چارصفه ها شناسايي شده اند. دوره چهارم ،معماري معاصر است كه از اوايل دوره پهلوي شروع شده تا به امروز ادامه يافته است. در دوسیران تنها نشانه هايي از بناهاي با ارزش دوره معاصر را مي توان يافت كه عبارتند از حمام عمومی، خانه های سنگی، آب انبارهای فصلی(گفتودو) ساختمان مدرسه حضرت حمزه و چند بنا و سردرب قابل توجه و ساختمان مساجد صاحب الزمان، جامع، امام حسین، امام خمینی و امامزاده صالح دوسیران، سنگ چینی باغات، پل تهته میزار و.... که در همۀ آنها ((سنگ)) از مصالح اصلی محسوب می شود. معماري در دوسیران کازرون از نظر گونه بندي فضاها نيز قابل تقسيم است: معماري معابد يا معماري آييني، شامل غار شاه نشین كه بخشي از آن باستانشناسي شده و معابد آناهيتا كه از بين رفته اند. معماري تقويمي كه نمونه منحصر به فرد آن يك شاهكار محسوب مي گردد، چارصفه است. معماري مذهبي كه نمونه هاي عالي آن زيارتگاه ها و مساجد دوسیران هستند. معماري دفاعي كه نمونه هاي باقي مانده آن برج ها و سنگرهای چهار طرف دوسیران هستند و از دروازه هاي محلات و قلعه ساسانی، اثري نيست. معماري كوشك، شامل بناهايي چون چارصفۀ طایفه شحنه است. معماري مسكوني شامل خانه هاي مسکونی سنگی(بردی)، شامل باشتک ها، پستوها، بخشهایی از چارصفه ها و برخي بناهاي با ارزش ديگر است. معماري فضاهاي عمومي شامل فضاهايي چون آسياب ها و حمام ها است كه نمونه هايي از آنها باقي مانده است مانند حمام دم رو. معماري مزارع شكل ويژه اي از معماري است كه شامل چند بناي خصوصي و عمومي، گفتودو(آب بند فصلی)، قنات، جدول های ساروجی، پل وجاده های ارتباطي مالرو در بسه لووکی، سیسلا، کل خرسی و... و گاهي حمام و مسجد است. از جمله بناهاي شاخص موجود در باغات دوسیران، خانه های سنگی موجود در آبادی های سربس و دره کل است.

 

1- اين معماري عينيت كالبدي آيين و فرهنگ ادوار گوناگون با ويژگي هاي مربوطه است.

2- معماري دوسیران پر از رمز و راز و شگفتي است و بايد هر نسلي به تناسب دانش و شناخت و تخصص و نگاه خود به كشف و بهره مندي از آنها مبادرت ورزد.

3- معماري پيشينيان نمود فرهنگي و هويت تاريخي است و بايد به عنوان شناسنامه تمدني و هويتي حفظ گردد.

4- اين معماري باعث افتخار و مباهات نسل هاي آينده و ايجاد پايه هاي محكم ساخت فرداي روشن است.

5- معماري سنتي نشانگر دانش و علم و تخصص گذشتگان و ميزان شناخت و تسلط آنها است.

6- اين معماري گذشته مظهر بوم گرايي و تعامل با طبيعت است.

7- هنوز امكان تداوم زندگي در اين مكان ها وجود دارد.

8- اين بناها قابليت تغيير كاربري و تبديل به فضاهاي امروزي و رفع نيازهاي متنوع عمومي چون فرهنگي، اقامتي و پذيرايي را دارا هستند.

- استفاده به ميزان مورد نياز براي مسكن و فضاهاي عمومي. - استفاده به اندازه از زمين براي ايجاد معابر. - بهره گيري كامل از شيب براي ساخت وساز و شكلگيري معماري پلكاني در جاهاي شيب دار و بهره گيري از پشت بام. - استفاده از توپوگرافي براي غلبه بر شيب تند زمين در مسيريابي و احداث معابر. - ايجاد راهروهاي سرپوشيده به منظور استفاده بيشتر از زمين، ايجاد سايه براي راحتي در عبور و مرور و استراحت. - طراحي زيبا و كارآمد ورودي ها (تورفتگي، تعبيه قاب، گچ كاري و گچ بري)، سكو سازي، آرايش و تجهيزات در ورودي به گل ميخ و دركوب زنانه و مردانه. - طراحي و ساخت و ساز بر اساس نيازهاي اقتصادي و اجتماعي. - تناسب در اجزاي معماري به ويژه درب و پنجره ها، منفذهاي نور، هوا و. ... - رعايت سادگي در معماري. -بهره گيري از الگوهاي آييني، طبيعي و. ..در معماري و تزئينات. - اتمام نماي ساختمان ها با مصالح همخوان و رنگ هاي نوازش دهنده چشم و روان مانند كاهگل. - معماري و اقليم - همخواني و سازگاري با آب وهوا و ويژگي هاي اقليمي هر فصل - بهره مندي از جريان هوا در فصول بهار و تابستان - توجه به جهات چهارگانه وطلوع و غروب خورشيد -توجه به مسائل امنیتی و جنگهای اجتناب ناپذیر در ساخت اماکن مسکونی(همچون دریچه ها و کمین گاهها) چارصفه های دوسیران، به احتمال فراوان متعلق به اوایل دوره ساسانی است که در دوره های اسلامی نیز بازسازی شده است. این عمارتها و بناهای تاریخی امروزه به طویله هایی برای نگهداری چارپایان تبدیل شده و متأسفانه در شرف نابودی و تخریب کامل هستند.

 

منبع: