همه مناطق و شهرهای کهن ایران زمین دارای گویش‌های ویژه ای هستند و همه آنها نیازمند پژوهشهای تخصصی. شهرستان کازرون با گستره جغرافیایی بسیار و شرایط اقلیمی متفاوت، گویش های متعددی را در خود جای داده است و حتی در محلات مختلف شهر نیز ویژگی‌های خاص گویشی وجود دارد که جا دارد خود به تنهایی مورد مطالعه قرار گیرد.

وجود ابیاتی به گویش کازرونی در کتاب فردوس المرشديه في اسرار الصمدیه، بهانه ای برای پرداختن به این گویش گردید و پس از انتشار آن کتاب توسط استاد ایرج افشار، مرحوم ادیب طوسی مقاله ای در این باب نوشت(لهجه کازرونی قدیم، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، ۷( ۱۳۳۴): 26-40).

بر همین اساس مقاله دیگری را آقای دکتر علی‌اشرف صادقی با مقایسه مجدد ابیات با نسخه‌ای از كتاب مرصدالاحرار نوشته اند. (علی اشرف صادقی، گویش قديم كازرون، مجله زبان شناسی، ش۳۷، ص ۱-۴۱). بررسی واژگانی کتاب فردوس المرشديه، خود بعدها به صورت کتابی مستقل منتشر شد: (جواد برومندسعید، دگرگونی‌های واژگان در زبان فارسی، تهران، توس، ۱۳۶۳).

گویشهای موجود در منطقه کازرون نیز از قدیم الایام مورد توجه پژوهندگان بوده است. مهمترین این آثار عبارتند از: پژوهش اسکار مان آلمانی که گویش کلونی و عبدویی را مورد بررسی قرار داده است. این گویش بعدها توسط دکتر صفارمقدم بررسی شد: (گویش عبدوئی، احمد صفارمقدم، به راهنمایی صادق کیا. پایان نامه (دکترا)، ۴۱۷ ص. دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۵۲). اما اولین بررسی مستقل منتشر شده درباره گویش موجود کازرونی، کتاب واژه ها و مثل های شیرازی و کازرونی شادروان على نقی بهروزی (شیراز، اداره کل فرهنگ و هنر فارس، ۱۳۴۸، ۶۵۶ ص) است.

گویش‌های موجود در منطقه کازرون

بی تردید مهمترین اثر منتشر شده در سال‌های اخیر که با هدف شناسایی گویش‌های منطقه صورت گرفته است، اثر ارجمند آقای عبدالنبی سلامی، با عنوان گنجینه گویش‌شناسی فارس است که تاکنون سه جلد از آن توسط نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است. از میان گویش‌های مورد بررسی در این سه جلد گویش‌های زیر مربوط به منطقه کازرون است.

جلد نخست(۱۳۸۳): گویش‌های دوانی، دهله‌ای، عبدویی، کازرونی، کلانی(لری) و کنده ای. جلد دوم(۱۳۸۴) گویش‌های بنافی، پاپونی، دوسیرانی، سمغانی، کلانی(تاجیکی)، گرگنایی/گاوکشکی، درونکی/مهبودی و نودانی و جلد سوم(۱۳۸۵)، بلیانی، کرشی و کرونی.

برخی از این گویش ها برای اولین بار مورد شناسایی و مطالعه علمی قرار گرفته و زمینه ساز مطالعات جدی تر در این حوزه را فراهم آورده است.

در مورد گویش‌های دوان، کوهمره و فامور نیز تک نگاریهایی ذیل صورت گرفته است:

فرهنگ گویش دوانی، عبدالنبی سلامی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، 537 صفحه، 1381.

گوشه‌هایی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم کوهمره نودان، جروق، سرخی فارس، سیدحسین موسوی، شیراز، نوید، ۱۳۶۲.

طلوع سبز، تاریخ و فرهنگ مردم کوهمره جروق، علی مدد نوروزی، قم، نشر بکاء، 606، 1383 ص،

دریاچه پریشان و فرهنگ منطقه فامور، جهانبخش ثواقب، نوید شیراز، مرداد، ۱۳۸۶.

منابع مکتوب گويش شهر کازرونی

در طول سالیان دراز علاقمندان و پژوهندگان کازرونی تلاش وافری برای ثبت و ضبط واژگان و امثال موجود در گویش کازرونی به عمل آورده و برخی مطالب را به صورت مقاله در نشریات مختلف به چاپ رسانده اند، این آثار برای بررسی های علمی آینده، می تواند مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد. آنچه از منابع یادشده به صورت کتاب منتشر شده، عبارت است از:

حسن حاتمی، بازیهای محلی کازرون، حسن حاتمی، تهران، سروش، ۱۳۷۷.

باورها و رفتارهای گذشته در کازرون، کازرونیه، دفتر سوم، تهران، نشركازرونيه، ۱۳۸۵.

محمدمهدی مظلوم زاده، آشپزی در فرهنگ مردم کازرون. تهران، کازرونیه، ۱۳۸۳

محمدمهدی مظلوم زاده، ترانه های مردم کازرون، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۶.

محسن پزشکیان، قصه های مردم کازرون، گردآوری محسن پزشکیان، تهران، کازرونیه، ۱۳۸۳.

بومی سرودهای کازرونی

یکی از منابع مهم شناخت گویش رایج در شهر کازرون و نحوه کاربرد واژگان در جمله، آثار ارجمند بومی سریان معاصر است که خوشبختانه بسیاری از آنها منتشر شده و یا در حال انتشارند. از این میان می توان به آثار شادروانان سید علی اکبر منظم، محسن پزشکیان، نصرالله مردانی، محمدابراهیم پرهیزگار و آقایان حسن حاتمی، محمد عارف، سید محمد آل مجتبی، و... اشاره کرد. مجموعه ای از این اشعار را شادروان محمدجواد بهروزی در کتاب زیر گرد آورده است. (گلهای شهرسبز، اشعاری به لهجه محلی کازرون، محمدجواد بهروزی، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۱.

اثر پیش رو [کتاب بررسی تطبیقی گویش کازرونی]، نه به عنوان فرهنگ واژگان کازرونی، بلکه به عنوان اولین بررسی علمی و زبان شناسانه گویش کازرونی، درخور اهمیت و انتشار است و ساختار، جایگاه و نسبت این گویش با دیگر گویشهای شناخته شده را به خوبی نشان می دهد. در آینده نزدیک آثار ارجمند دیگری در باب گویش کازرونی و دیگر گویش های موجود در منطقه منتشر خواهد شد.

نشر كازرونية

عمادالدین شیخ الحکمایی

16 آذر 1386"

منبع:

خاتمی. سیدهاشم، بررسی تطبیقی گویش کازرون، تهران، نشر کازرونیه