یاد آوری:

در فصل نخست سلسله مقالات چشم اندازها و چالشهای توسعه در شهرستان کازرون، موضوع  "چشم اندازها و چالشهای فرهنگ توسعه در شهرستان کازرون " به عنوان مدخل ورود به بحث گسترده فوق انتخاب و مورد کنکاش و مداقه قرارگرفته است. در این راستا و در ذیل عنوان فوق در قسمت اول به بیان طرح مسئله (1-1) و بنیان نظری (1-2)   و نیز در قسمت دوم  به موضوع  رابطه فرهنگ و توسعه (1-3) پرداختیم.

به عنوان جمع بندی در پایات قسمت دوم اشاره گردید که گام اول در فرایند پالایش فرهنگی هر جامعه، شناسایی مهمترین عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های فرهنگی تأثیر گذار در پیشبرد جریان توسعه - که در ادبیات و متون توسعه از آنها به عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های پیش برنده و عقب برنده جریان توسعه یاد می شود- می باشد که قاعدتاً لازم است این شناسایی با در نظر گرفتن مقتضیات جغرافیایی، تاریخی, فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی هر جامعه صورت گیرد.

در این راستا و بدین منظور مبحث این قسمت از مقال ( قسمت 3)، به موضوع شناسایی و معرفی مهمترین عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های فرهنگی تأثیر گذار در پیشبرد جریان توسعه که در دو گروه الف) - عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های فرهنگی پیش برنده جریان توسعه و ب) - عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های فرهنگی عقب برنده جریان توسعه، قابل تفکیک می باشند، اختصاص دارد.

1-4- شناسایی و معرفی برخی از مهمترین معرف های عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های فرهنگی تأثیر گذار در جریان توسعه:

چنانچه می دانیم توسعه یک فرایند چند بعدی است که در آن عوامل مختلف محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و… به صورت توأمان مطرح می باشند. لذا در علت یابی توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی جوامع الزاماً می بایست با دیدگاهی یکپارچه تمام عوامل فوق را مورد کنکاش، مداقه و مطالعه قرار داد. (براین اساس، تبیین و تحلیل چشم اندازها و چالشهای توسعه در شهرستان کازرون نیز با این دیدگاه همه جانبه صورت می گیرد).

اساساً در جریان توسعه پایدار و یکپارچه همه جوامع همواره دو گروه از عوامل، یکی در نقش پیش برنده و دیگری در نقش عقب برنده طهور و بروز داشته و جریان توسعه این جوامع را تحت تأثیر خود یا تقویت کرده و تسریع بخشیده و یا تضعیف کرده و آن را با اخلال مواجه کرده و می نماید.

توضیح ضروری اینکه، ساختارهای محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و…جوامع متفاوت بوده، لذا کارکرد ویژه و خاص هر جامعه را نیز می توان انتظار داشت. بنابراین به عنوان یک اصل باید پذیرفت که عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های پیش برنده و عقب برنده جریان توسعه در هر جامعه و در ذیل هر کدام از ساختار های فوق الذکر می تواند متفاوت باشد.

بررسیها نشان می دهد، وجه غالب ساختارهای محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و…جوامع توسعه نیافته و از جمله کشور ایران و بویژه شهرستان ما کازرون بدان صورت است که عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های عقب برنده جریان توسعه نسبت به عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های پیش برنده جریان توسعه، بیشتر استیلا داشته است. و لذا توجه به این اصل در علت یابی توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی  این جوامع  و  از جمله شهرستان کازرون ضروری می باشد.

از این رو قبل از اجرای هر نوع عملیات توسعه در چنین جوامعی، می بایست برای آماده سازی شرایط ، ملزومات و تأمین پیش نیازهای آن اقدام شود. درواقع ایجاد و ساخت فضای لازم برای اجرای موفقیت آمیز عملیات توسعه به عنوان اولین گام در این راستا اجتناب ناپذبر می نماید.

در بین صاحب نظران و اندیشمندان امر توسعه،  تقریباً بر سر این موضوع که عوامل، عناصر، متغیرها و مؤلفه های فرهنگی-  به عنوان مجموعۀ ارزشها، باورها و هنجارهای پایدار مورد قبول جامعه- از جمله مهمترین  ملزومات و پیش نیازهای اجرا ی موفقیت آمیز توسعه ( از این جهت که با ارتقاء دانش ، بینش، ظرفیت، وآمادگی لازم برای پذیرش تغییر،  تحول و اصول کلی توسعه را در  آحاد مردم  ایجاد می کند ) از جمله مهمترین ملزومات و پیش نیازهای اجرای عملیات توسعه بشمار رفته و می بایست به آن توجه شود اختلاف نظری وجود ندارد.

براین اساس موضوع این فصل از سلسه مقالات چشم انداز ها و چالشهای توسعه در شهرستان کازرون  که تا کنون 2 قسمت از آن تقدیم همشهریان ارجمند و گرامی شده است، تبیین و تحلیل مقوله فرهنگ توسعه در شهرستان کازرون انتخاب گردید. در این راستا مقال حاضر به شناسایی، معرفی و سپس تبیین و تحلیل برخی از مهمترین  معرف های عوامل، عناصر، متغیر ها، و مؤلفه های فرهنگی دخیل در جریان توسعه می پردازد.

با مطالعه متون و ادبیات نوشتاری در حوزه اندیشه توسعه و به موازات آن کنکاش در ادبیات و فرهنگ عامه، تدبر درارزشها، باورها، باید ها و نبایدها، آداب و رسوم و … حاکم بر جوامع و نیز با تمرکز بر ادبیات و گفتمان محاوره ای حاکم بر مراودات روزمره آحاد جامعه و مهمتر از همه رصد الگو های رفتاری شهروندان به برخی از باورها و نگرشها که غالباً نیز در رفتار تک تک آنها نمود یافته و در موقعیت های خاص ظهور و بروز می یابد بر می خوریم که می توان آنها را از حیث موافقت (تقویت کننده و پیش برنده جریان توسعه)و یا مخالفت با جریان تحولخواه توسعه (تضعیف کننده و عقب برنده جریان توسعه) مورد ارزیابی، تبیین و تحلیل علمی قرار داده و معرفی نمود. بدیهی است این معر فها به عنوان یک میزان سنج و شاخص برای تطبیق و تشخیص نسبت ارزشها، باورها، باید ها و نبایدها ، آداب و رسوم ونیز الگوهای رفتاری حاکم بر جوامع  از حیث پیش برنده و یا عقب برنده بودن جریان توسعه حائز اهمیت می باشند.    

 بر این اساس، مطالعات لازم صورت گرفت، و در نهایت لیستی از برخی از مهمترین معرف های عوامل، عناصر، متغیر ها، و مؤلفه های فرهنگی دخیل در جریان توسعه (هم پیش برنده و هم عقب برنده جریان توسعه) تهیه گردید.

 به منظور فهم بهتر موضوع، معرف های فوق حتی المقدور به صورت قرینه و در سه حوزه کلی لیست می شوند که این سه حوزه عبارتند از:

1 - پویایی فکری و عقلی و در مقابل آن جمود فکری و عقلی

2 - عادات، رسوم و سنن آگاهی بخش و در مقابل آن عادات، رسوم و سنن بسته

3 – پویایی مذهب و باورهای دینی  و در مقابل آن ایستایی مذهب و باورهای دینی

بنابراین در ذیل برخی از مهمترین معرف های عوامل، عناصر، متغیر ها، و مؤلفه های فرهنگی دخیل در جریان توسعه (هم پیش برنده و هم عقب برنده جریان توسعه) در سه حوزه فوق الذکر به شرحی که در پی می آید لیست می شوند. 

1 -   برخی از مهمترین معرف های عوامل، عناصر، متغیر ها، و مؤلفه های فرهنگی دخیل در جریان توسعه در حوزه پویایی فکری و عقلی و در مقابل آن جمود فکری و عقلی عبارتند از:

الف) -   پویایی فکری و عقلی( تقویت کننده و پیش برنده جریان توسعه) شامل:

-     عقل­گرایی و خردگرایی:  عقل ، ضابط تکلیف ، معیار قبولی عبادات ، عیار استنباط احکام ، وسیله درک مصالح و مفاسد و حسن و قبح اعمال ، وسیله درک و شناخت شریعت و دین برتر و کامل تر ، میزان شناخت حق از باطل ، عامل حیات و بقای شریعت ، ملاک حسابرسی در روز جزا ، منبع مطمئن درک و کشف بسیاری از احکام و حقایق ، ضامن تشخیص صواب از ناصواب و غیر آن می باشد و آدمی را از ورطه امارت ، جهالت ، عصیان و خذلان نجات می دهد.

-          رونق تفکر، تفکر باز.

-         جهان­گرایی و جهان شناسی- جهانی فکر کردن و محلی عمل کردن- توجه به شرایط همواره در حال تغییر مناسبات سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی و...

-         آینده­نگری، عاقبت اندیش و عبرت گیری.

-         پویایی افکار، نوخواهی، اصلاح پذیری و حساس به زمان و سرنوست خود و جامعه.

-         ارتقاء سطح آگاهی، بینش دینی، سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و...مردم.

-         ارتقاء ظرفیت­های علمی و فناوری و در نتیجه تولید، نشاط و بالنگی علمی.

-         تحقیق باز و مناسب شرایط زمانی و مکانی.

-         توان اشاعة و تعامل با فرهنگ جدید.

-         انسان­گرایی معقول.

-         انسان­گرایی و آرمان­خواهی در ادبیات، هنر، موسیقی، ...

-         وجود قشر روشنفکر متعهد و تکریم آنها.

-         استقلال فکری و باز بودن باب خرد و حکمت.

ب ) -  جمود فکری و عقلی(تضعیف کننده و عقب برنده جریان توسعه) شامل:

   قشری­گری- تحجر و ارتجاع.- 

-  رکود تفکر و تفکر بسته، التقاط فکری و اعتقادی.

-  اعتقاد به سحر و جادو و اشاعة جهل.

-  اعتقاد به تغییرناپذیر بودن سنن جامعه.   

  بی­تفاوتی نسبت به سرنوشت خود، جامعه و محیط پیرامون.-

-  بحث و جدل­های بیهوده ساسی، قومی، قبیله ایی ،  گروهی و جناحی.

-  توقف مباحث علمی، رواج خرافات ، رویه آزمون و خطا، شرط بندی ، فال گیری و ییشگویی ها و     غیب گوی های عوام فریبانه.

-  تحقیق مضبوط و بسته.

-  مخالفت مطلق با فرهنگ بیگانه یا تسلیم و خودباختگی کامل در برابر آن.

-  نقل به جای تفکر و علم و عقل.

-  رواج بحث­های کلامی مجرد از زمان و مکان.

-  مشغولیات ذهنی غیرعلمی بین مردم و مسئولین.

-  وابستگی فکری و فاصله گرفتن علم و هنر از مردم.

2 -  برخی از مهمترین معرف های عوامل، عناصر، متغیر ها، و مؤلفه های فرهنگی دخیل در جریان توسعه در حوزه پویایی مذهب و باورهای دینی و در مقابل آن ایستایی مذهب و باورهای دینی عبارتند از:

الف) -  پویایی مذهب و باور های دینی(تقویت کننده و پیش برنده جریان توسعه) شامل:

-  جهان­بینی باز و واقع گرا: -  ارائه شناخت کامل از ابعاد هستی( مادی و غیر مادی). -  ارائه معرفتی ثابت و پایدار. -  پاسخ به سئوالات اساسی بشری. -  قابل دفاع بودن  از نظر عقلی و منطقی. -  هدف بخشیدن به زندگی و جلوگیری از پوچی. -  بیداری حس مسئولیت نسبت به سرنوشت خود و جامعه. -  شوق انگیزی و نشاط آفرینی.

-  مذهب مشوق دنیا و آخرت توأم با یکدیگر.

-   پویایی و اصلاح استنباطات مذهبی و به روز کردن آن در جهت پاسخگویی به نیاز های همواره در حال                           تغییر بشر.

-  مذهب تحکیم­بخش اخلاق فردی، استوار کردن پایه اخلاقیات، نظم و مسئولیت پذیری فردی در                     خانواده و جامعه.

-  مذهب مشوق قناعت و بهره وری، پرهيز از هرگونه اسراف و تبذير.( وجود عقايدي كه اسراف و اتلاف را     به هر شكل مردود بداند و موافق اندوخته كردن و كاربرد سرمايه در توليد باشد).

  مذهب مشوق فرهنگ سپاس و تکریم.-

-  مذهب تحکیم بخش و مشوق حقیقت جویی و واقع گرایی ولذا پرهیز از : عناد، لجاج، تعصب،  تقلید های    کورکورانه ، جانبداریها و خودخواهی ها،  از این جهت که بر خلاف حقیقت جویی و واقع گرایی است.

-  مذهب مشوق پندار نیک، گفتار نیک و کردار و عمل نیک با قید انجام صادقانه آن و پرهیز از تظاهر، ریا کاری ، غلو و بزرگ جلوه دادن کارهای کوچک و کوچک جلوه دادن کارهای بزرگ.

-     مذهب و نوع نگرش به ثروت و مال اندوزی،  مطلوب دانستن ثروت از نظر مذهب.

-   مذهب در کنار علم و دانش و مشوق مردم برای کسب علم و دانش و فنون. (وجود معتقداتي كه تحصيل علم و كسب فن را قدر شناسد و نياز و شوق دانايي و كارداني را در دلها بيدار كند).

-     مذهب تحکیم بخش و استوار کننده پایه اخلاقیات، نظم و انظباط در خانواده و جامعه.

-   مذهب مشوق کار و تلاش، خوشخو کردن مردم و دور کردن مردم از عادات زشت و ناپسند(وجود عناصري در فرهنگ دینی و ملي و نيز در بافت كلي جامعه كه اميد و انگيزه بهتر شدن و خوشتر زيستن و ارتقاء يافتن را در درون افراد پرورش دهد).

-     مذهب مشوق تلاشهای جمعی ، وحدت ، یکپارچه گی، اتحاد و همکاری، دیگر خواهی، همه خواهی.

ب)-  ایستایی مذهب و باور های دینی(تضعیف کننده و عقب برنده جریان توسعه) شامل:

-  جهان­بینی بسته،  انحرافی و  التقاطی.

-  محدود شدن مذهب به قشریات و احکام عبادی صرف ، مدح آخرت، مذمت دنیا و ترویج قناعت پیشگی صرف و راضی به وضع موجود شدن و اکتفاء به داشته­ها (افت روحیه تحول پذیری، تحرک و انگیزه تلاش برای بهتر شدن).

-  تقید صرف به ظواهر شریعت، عدم پویایی اندیشه دینی، و در نتیجه جمود و رکود فکری در شناخت معارف دینی و در نهایت غلطیدن در ورطه التقاط و انحراف.

-  فروریزی پایه و اساس اخلاقیات فردی، خانوادگی و اجتماعی.

-  رقابت در مصرف بيشتر و به عبارت ديگر اسراف و تبذير به نوعی اتلاف سرمایه. به عبارت دیگر  حاکمیت فرهنگ اسراف و تبذیر در شئون و امور مختلف و حتی در امور مربوط به دین و مراسم مذهبی.

-  رواج فرهنگ تخریب ، تحقیر و استحضاء.

-  مذهب در کنار سحر و جادو، عنادورزی  جانبداریهای غیر منطقی و متعصبانه.

-  محدود شدن مذهب به برخی پند و اندرزها و سفارش ها و به خصوص عدم پایبندی به احکام شریعت و دین توسط آمرین و مبلیغین.

-  مذهب و توجیه ابدی دادن به فقر.

-  مذهب علیه نوآوری ، مذهب در مقابل علم و ضدیت با آن.

-  کشمکش و جدال دینی بین مردم.

-  سستی، تنبلی و تسلیم محض تقدیر.

-  رواج  عزلت گزینی ها ، خودخواهی ها، تفرقه افکنی و  ترجیح منافع شخصی بر منافع جمع. 

3  -   برخی از مهمترین معرف های عوامل، عناصر، متغیر ها، و مؤلفه های فرهنگی دخیل در جریان توسعه در حوزه عادات، رسوم و سنن آگاهی بخش  و در مقابل آن عادات، رسوم و سنن بسته عبارتند از:

الف) -  عادات ، رسوم و سنن آگاهی­بخش(تقویت کننده و پیش برنده جریان توسعه) شامل:

-  تعصب آگاهانه توأم با خرد.

-  دلبستگی به دانش و کسب آگاهی، تعمیق بینش و نگرش واقع بینانه.

-  بها دادن به اوقات فراغت مناسب و جهت­دار.

-  درستکاری،  و تلاش فردی، خانوادگیو اجتماعی.

-  خط و زبان واحد در جامعه.

-  برابری انسانها ،  حذف فاصله طبقاتی، تحکیم  و باز بودن تحرک اجتماعی و اقتصادی.

-  مسئولیت پذیری، خدمتگذاری بی منت ، مطابق با قانون وضوابط،  ضابطه مندی نظام انتصابات، پاداشها و تشویق ها.

-  قانون پذیری، قانون گرایی ورعایت قانون در همه سطوح.

-  روحیة وحدت­خواهی، و مشارکت در فعالیتهای جمعی.

-  حیات معنوی و شوق مشترک داشتن.

-  شهامت­طلبی مردم و  اعتماد به نفس.

-  قناعت رشدیابنده.

-  ارتقاي سطح ارزش هاي انساني ، مروت، مردانگی و جوانمردی ، انصاف ، خوش خلقی وحسن برخورد، خویشتنداری ، احسان و گذشت.

-  آزاد بودن، آزاد اندیشیدن، آزاد گفتن، آزاد کوشیدن در چارچوب حقوق شهروندی.

-  بها دادن به سرمایه های انسانی:  تکریم ، احترام  و پاسداشت ارباب فکر، قلم، اندیشمندان،  هنرمندان، ورزشکاران، نخبه گان پیش کسوتها، ریش سفیدان، بزرگترها و...

-  اهمیت دادن به وقت و استفادة کارآمد از آن.

-  باروری معنوی و اقتدار و توانائی آن.

-  تعامل و تبادلات فرهنگی (تأثیرگزاری فرهنگی).

-  خستگی­ناپذیری ، نشاط و امیدواری واقع گرایانه.

-  صلح­خواهی و آرامش­طلبی و عقلانیت رفتاری.

-  حس میهن­پرستی، تعلق خاطر به سرزمین،  داشتن تعصبات معقول دینی، قومی و محلی.

-  استحکام عقاید ، بینش ، رفتار و منش مذهبی.

-  فرهنگ انعطاف پذیر و پویا،  انطباق و هماهنگ با شرایط  زمان و نوع نیاز بشر.

-  نوع آوری و خلق و تولید آثار جدید و نو.

-  تعلق خاطر و احساس عضویت در جامعه, تقویت روحیه همه خواهی و جمع گرایی.

ب) -  عادات، رسوم و سنن بسته( تضعیف کننده و عقب برنده جریان توسعه) شامل:

-  تعصبات غیرمنطقی دینی، قومی ، قبیله ایی و محلی.

-  عدم دلبستگی به دانش.

-  خوش­گذرانی زیاد.

-  رفتارهای دیکتاتوری و استبدادی فردی، خانوادگی، و جمعی.

-  وجود زبان­ها و خطوط مختلف در جامعه.

-  حاکیت فرهنگ طبقاتی و اشرافی.

-  حاکمیت و رواج فرهنگ تزویر و ریا، تملق، چاپلوسی ، دروغ­گوئی، اختلاص، ارتشاء و دزدی

  قانونگریزی، پارتی بازی و متوسل شدن به روشهای غیر قانونی.

-  روحیة تفرقه و تفرقه­جوئی در جامعه.

-  ساده لوح بودن مردم.

-  رخوت، سستی عقاید و و پایین بودن عزت نفس و قدرت اراده مردم.

-  تجمل­پرستی

-  افت وجوه و خصلتهای انسانی ودر واقع سقوط ارزشهای انسانی.

-  حاکمیت جو خفقان، سانسور.

-  بی تفاوتی نسبت به سرمایه های انسانی جامعه.

-  بی­ارزشی وقت و هدر دادن و تلف کردن آن.

- بی­تفاوتی نسبت به حیات معنوی.

- تأثیرپذیری فرهنگی.

- نا امیدی، سرخوردگی و عدم اطمینان.

- جنگ طلبی، خشونت طلبی، آشوبگری و روحیات پرخاشگرایانه.

- احساس لا مکانی ،لا وطنی و لا هویتی.

- لامذهبی و یا تظاهر به دین ،آشفتگی و سستی در عقاید، لجام گسیختگی و بی­قیدی، بی­بند و باری، فسق و فجور.

- صرف حاکم بودن فرهنگ افواهی(دور هم نشستن و گپ زدن) خونگرفتن با فرهنگ نوشتاری، مکتوبات، جراید، مجلات و روزنامه و کتاب..

- تکرار تجارب، غالباً انجام امور بر اساس قاعده آزمون و خطا.

- روحیه خودخواهی و خود محوری و فردگرایی. و...

ادامه دارد.