کتاب: هزار سال شعر کازرون

تألیف: حسن حاتمی با همیاری فرشاد (سید روح الله) لقمانی

چندی پیش از جانب حسن حاتمی- شاعر و پژوهشگر کازرونی - بسته یی به دستم رسید. وقتی پاکت را گشودم، کتابی به نام "هزار سال شعر کازرون" تالیف این عزیز را با همیاری فرشاد (سید روح الله) لقمانی رؤیت کردم. کتاب، اثر تازه منتشر شده‌ی ایشان بود. "هزار سال شعر کازرون" در واقع آنتولوژی شعر کازرون است که در دو بخش سرایندگان کازرونی و شعر امروز کازرون ،تنظیم و تدوین شده است. مولفین در این دو بخش به معرفی گزیده یی از شاعران کازرون و ذکر نمونه یی از اشعار ایشان پرداخته اند.

حسن حاتمی پیشینه و سنت شعری کازرون را به ابواسحق کازرونی نسبت می دهد و در مقدمه ی کتاب می نویسد:

"برای شناخت شعر کازرون چه بهتر که به هزار سال پیش برویم و نظری به شعرهای ابواسحق کازرونی(ابراهیم بن شهریار بن زادان فرخ ابن خورشید) شیخ مرشد، عارف قرن چهارم و پنجم بیفکنیم."

نویسنده یادآور می شود:

"شیخ ابو اسحق علاوه بر مرشدی و ارشاد مردم به دین حنیف اسلام، وعظ و خطابه هم داشته و گه گاهی به گویش کازرونی ابیاتی را می سروده است."

حاتمی و فرشاد لقمانی در این کتاب، "ابواسحق کازرونی" را به عنوان مقدم ترین شاعر کازرونی دانسته و یادآور شده اند
"هر چند ممکن است در همان زمان یا پیش تر کسانی بوده اند که به گویش رایج آن زمان شعر می سروده اند و ..."

در بین شاعران کلاسیک که در این کتاب معرفی شده است، معروف ترین آن را می توان سعدی شیرازی دانست و مولفین کتاب سعدی را اصالتا کازرونی دانسته و در ذیل شاعران آن دیار آورده اند.

حاتمی در صفحه ی 18 کتاب درباره یسعدی چنین می نویسد:

"شیخ مصلح الدین سعدی فرزند عبدالله. تاریخ ادبیات نویسان سال تولد او را بین سال های 570 تا 585 ه.ق گفته اند و او را شیرازی خوانده اند. اما در ادبیات عامیانه ی کازرون آمده که مصلح الدین فرزند عبدالله کازرونی (مکتب دار) بوده که عبدالله با یکی از دانش آموزان خود مزدوج می شود.ظاهراً دحتری که با عبدالله ازدواج می کند شیرازی بوده که پس از تولد مصلح الدین در کازرون، عبدالله به اصرار همسر خود به شیراز مهاجرت می کند. این روزها سعدی را شیرازی می گویند. این انتساب به گونه ی انتساب نرگس کازرون است که به نرگس شیراز مشهور شده و ... "

مولفین کتاب در ادامه به معرفی تلگرافی(!!) شاعران کلاسیک در طول قرن های گذشته پرداخته اند و بدون اینکه کیفیت و جایگاه شاعرانگی آنها را مورد بررسی قرار دهند یا شاعران جدی را از شاعران متفنن تفکیک کنند، نام آنها را کنار هم قرار داده اند. (حاتمی خود در مقدمه ی کتاب یادآور می شود ما در این دفتر تنها به ذکر نام و نشان آنها و ... بسنده می کنیم )

نویسندگان این کتاب، حدائق کازرونی، ابوالفتح دوانی، مقصود کازرونی و جمالا کازرونی را از متاخرین شعر کلاسیک یا قدیم کازرون می دانند.

البته این نکته را نیز یادآور شوم در کتاب هزار سال شعر کازرون توجه حسن حاتمی و فرشاد لقمانی بر روی شعر امروز کازرون متمرکز بوده است. برای اینکه بیشترین حجم ِ این کتابِ کم حجم، به شعر امروز آن دیار اختصاص یافته است و چه بسا نام های بسیاری از شاعران امروز کازرون از قلم افتاده باشد از جمله  "آرام علی نژاد، حسین رضوی،سید محمدعلی آل مجتبا(شاه امیری)، لیلا صبوری زاده، عظیم زارع، فرهاد پور و ... و ..." از قلم افتاده باشد.

حسن حاتمی در مقدمه‌ی کتاب نظر خود را درباره ی اینکه چرا  نام و شعر بسیاری از شاعران کازرونی را نیاورده است، چنین اعلام می کند:

"پیشاپیش بگویم که نام بسیاری از کسانی که به گمان خود شاعرند در این دفتر آورده نشده است. اراده بر آن بوده است که تنها نام و نمونه ی کار کسانی که دست کم آثار قابلی داشته باشند در این دفتر آورده شود. بنا بر این دفتر گنجایش شبهات را ندارد.پذیرای گله و ادعا هم نیستیم. شاید پسند و استعداد ما همین باشد."

البته با این توضیح که در این دفتر کسانی که دفتر شعری چاپ نکرده اند(از جمله سید محمد اجتهادی، محسن پزشکیان، سید ابوطالب هاشمی و حسین عسکری) نیز معرفی و نمونه یی از شعر ایشان آورده شده و البته بسیاری هم معرفی نشده اند. البته مولفین کتاب به خصوص حسن حاتمی تعریف مشخصی از شعر نداشته، و از مکتب یا  متدلوژی خاصی در نگارش کتاب و انتخاب شاعران پیروی نکرده است، چرا نه باید ما با نام بیشتری از شاعران امروز کازرون آشنا شویم. مولفین این کتاب نه تنها شاعران جوان و آتیه دار و فعال دیگر کازرونی را معرفی نکرده – حتا ایشان می توانست به عنوان یک کاشف جریان شعری کازرون را بررسی یا معرف بسیاری از شاعران جوان آن دیار باشد که متاسفانه نبوده است- بل که همین شاعرانی را نیز که نامشان را در کتاب آورده، به شکل درست و حسابی از پس معرفی شان برنیامده است.

ابتدا برخی  ملاک و معیارهایی را که حسن حاتمی در انتخاب شاعران معاصر و نمونه شعرهای این شاعران  مدنظر داشته، در پی آورده می شود:

1.معاصر بودن شعر و شاعر. ... شعری ملحوظ نظر است که ارزش های هنری روز را در برداشته باشد و نیز شاعر آن در واقع هنرمند باشد؛ یعنی شاعر باشد.

2.به عنوان شاعر معاصر، امروزه در کازرون تعدادی شاعر صاحب کتاب و چندتایی هم بی کتاب اما پانسیونر نشریات وطنی داریم.

3. کلیشه ها و نسخه های وارداتی را هم بر نمی تابیم .در واقع اگر هنر از جامعه ای که در آن تولید شده نشأت نگرفته باشد، هنر نیست. هنر بازتاب واقعی آرزوها و خواسته های معمولاً برآورده نشده ی جامعه ای است که هنرمند در آن نفس می کشد و اگر چنین نباشد فرآورده های هنری جامعه تقلبی و جعل مجاز و حرام زاده است.(!!!)

به هر روی حاتمی با معرفی هاشم جاوید، شاعر کازرونی ساکن شیراز، که به گفته ی ایشان در کتاب، همپای فریدون توللی به شعر روی آورده است، را از متقدم ترین شاعران امروز(معاصر) کازرون می داند. در بخش شعر امروز کازرون گزیده یی از فعالین حوزه ی شعر کازرون معرفی شده و شعرشان آورده شده است و قالب های خاص امروزین شعری هم ملاک مولفین گویی نبوده است، به طوری که سید ابوطالب هاشمی (            - 1338) که از شاعران محلی سرای کنارتخته یی است نیز معرفی و نمونه شعری از ایشان آورده شده است.

فریده هوشیار- سراینده ی مجموعه شعر "نخند داوینچی می خواهم برای گریه رنگی پیدا کنم" به عنوان متاخرترین شاعر کازرونی، کهالبته شاعرانگی او مورد تائید  یا قبول مولفین واقع شده، معرفی گردیده است.

آنجایی که گفتم مولفین نتوانسته اند از پس معرفی شاعر بر بیایند یا معرفی شاعران تلگرافی است، به این خاطر است که اول مشخص نکرده اند- همان نداشتن متدلوژی برای تالیف و نگارش کتاب- چه چیز شاعر را می خواهند به رویت مخاطب و خواننده در آوردند. شرح حال شاعر؟! حیات و سیر و تحول  شاعرانگی؟! ویژگی های شعر شاعر، بازخوانی و خوانش شعر، برای چه این شاعران اصلا معرفی شده اند، معلوم نیست. تنها چیزی که من توانستم از چگونگی گرداوری مطالب دستگیرم شود، این بود که شاعران بر حسب تاریخ تولد و نه تاریخ حیات شاعرانگی هم- معرفی شده اند و لاغیر.

 گمان نمی برم آن چنان که حاتمی بیان کرده، با رویکرد زیباشناسیک، شاعران  را معرفی  و یا شعری از آنها را ذکر کرده باشد!! 

هم چنین باید به ناقص نویسی و ناقص معرفی کردن شاعران نیز اشاره کنم. حاتمی یادآور شده است که ما حد امکان می خواهیم حجم کتاب اندک باشد، ولی دلیلی نمی شود که مولف، اطلاعات ناقص و نه موجز- به خواننده ارائه دهد. من با جستجوی سطحی در اینترنت(در کمتر از دو دقیقه) توانستم اطلاعات بسیار بیشتری از زنده یاد محسن پزشکیان دست یابم.(من فکر می کنم مولفین این کتاب با معرفی کردن این چنینی شاعران، نه تنها در راستای شناخت شعر کازرون و شاعران آن دیار گام برنداشته اند، بل که به دادن اطلاعات محدود و گمراه کننده بسنده کرده اند، زیرا در همین معرفی ناقص، اطلاعاتی هم که ضروری می نماید در آن کتاب یافت نمی شود.)

مثلا مولفین در ص 67 تنها به نام بردن از کتاب پژوهشی قصه های مردم کازرون "محسن پزشکیان"،تاریخ تولد و شهادت ایشان و  ذکر نمونه  شعری نیمایی از ایشان بسنده کرده اند. در صورتی که واقعیت و حقیقت چیزی دیگری را نمایان می سازد. اولا ایشان در چند حوزه ی ادبی و هنری فعالیت داشته اند و حتا در حوزه ی شعری در چند قالب و سبک آثاری قابل توجهی را از خود به یادگار گذاشته اند(بحث من بر روی کیفیت آثار نیست، حداقل کمیت آنها و اطلاعاتی که در اینترنت یافت کردم، چنین می نمود). کتاب هزار سال شعر کازرون،که باید در سال 86 تالیف شده باشد، از اطلاعات بسیار بکر و خوبی که درباره ی زندگانی شاعران نام برده شده در کتاب وجود داشته باشد، استفاده نکرده اند. در پی مطلبی که درباره ی شاعر یاد شده در سال 1384 بر روی وب گذاشته شده را در پی می آورم:

"محسن پزشكيان در بهمن‌ماه سال 1326 در كازرون به دنيا آمد.
وي تحصيلات ابتدائي خود را در كازرون و دوران متوسطه را در كازرون و بوشهر به پايان رسانيد و پس از آن در رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي از دانشگاه تهران فارغ‌التحصيل شد از اين معلم شاعر، نويسنده، طراح، خطاط و نقاش آثار با ارزشي به جا مانده است. از جمله اين آثار مي‌توان به
1ـ پنج جلد آثار تحقيقي درباره فرهنگ و زبان مردم كازرون شامل: بازي‌هاي كازروني، قصه‌هاي بومي ، آداب و رسوم و ...
2ـ اشعار شهيد پزشكيان شامل: غزليات، دوبيتي، رباعي، قصيده، مثنوي، نيمايي شعر آزاد و اشعار محلی زیبای او
3ـ تابلوهاي خط و نقاشي از مناظر زيباي محلي و آداب و رسوم، معماري بومي و ... اشاره نمود.
پزشكيان در خردادماه 1358 به شهادت رسيد. "

از وبلاگ http://www.keshavarz1.blogfa.com/ (عرفان سرخ) که مربوط به کارهای این شاعر فقید است.

 همانطور که گفتم مبسوط معرفی نکردن و اطلاعات ناقص از همین شاعرانی که از صافی مولفین گدشته اند، از عمده ضعف های کتاب است. به نظر من یک آنتولوژی شعر یا به زعم مولف کتاب (کرنولوژی)باید اطلاعات مفید و خوبی برای مخاطب کتاب فراهم شده باشد تا به شناخت بهتر و مناسبی از شعر کازرون دست یابد، صرف ذکر اسامی و تصویری از شاعر چه سودی دارد؟؟!