متاسفانه درباره زندگي و مبارزات محمدرضا دريسي معروف به بوشهري اطلاعات زيادي وجود ندارد. تنها اين را مي دانيم كه در روستاي «دريس» كازرون متولد شد و در بوشهر آموزش هاي اوليه را فرا گرفت. با شروع انقلاب مشروطه در ايران به صف مشروطه طلبان پيوست و فعاليت بسياري براي تحقق آرمان دموكراسي و مشروطيت در بوشهر انجام داد. با به توپ بسته شدن مجلس و شروع استبداد صغير، از بوشهر به هندوستان مهاجرت كرد و در شهر بمبئي ساكن شد. وي در بمبئي براي دفاع از مشروطه ايران و افشاي جنايات «محمدعلي شاه قاجار» در محرم سال 1327 ه ق اقدام به انتشار روزنامه «اصلاح» كرد. در سرمقاله شماره اول اين روزنامه درباره مشي و روش اجتماعي و سياسي آن چنين آمده است؛ «براي تاسيس اين جريده جهاتي داريم كه شايد تدريجاً در طي مقالات خود به اظهارش بپردازيم و حالا با ضيق وقت همين قدر به ملاحظه كنندگان اعلام مي داريم كه ابداً قصدي جز خدمت به وطن و نوع خود نداريم و از اين رو بالمره با هيچ كس طرف نبوده و نيستيم و فقط هم خود را بر اجراي آن خدمت معطوف كرده و مي كنيم و با همين خرابي اسباب و حقارت آلات كه دلالت بر بضاعت مزجات ما دارد اقدام نموده. اميدواريم مشتركان عظام و هموطنان گرامي همين قدر بر ما منت نهاده عرايض ما را درست گوش دارند تا بلكه از توجهات الهي اين سحاب مظلم از افق وطن مرتفع گردد. ومن الله توفيق.»

روزنامه اصلاح هر چهارشنبه طبع و پنجشنبه توزيع مي شد و در سرلوحه آن اين جمله نوشته شده بود؛«جريده يي است آزاد و در اصلاحات سخن مي راند.» اين روزنامه ابتدا در چهار صفحه منتشر مي شد، اما پس از انتشار 19 شماره در 8 صفحه منتشر شد.

از دوران اقامت اوليه محمدرضا اصلاح بوشهري در بمبئي و انتشار نخستين شماره روزنامه اصلاح سندي در دست است كه به خوبي وفاداري او را به انقلاب نشان مي دهد. اين سند، نامه يي است كه او به تاريخ 11 صفر 1327 ه ق از بمبئي به «معاضدالسلطنه»، كه در آن هنگام در شهر «ايوردون» سوئيس اقامت داشت و با همكاري «علي اكبر دهخدا» روزنامه «صور اسرافيل» را منتشر مي كرد، ارسال داشته است. در قسمتي از اين نامه آمده است؛«... لكن پس از انفصال ميهن مقدس، از تغيير حالت بعض هموطنان چنان دماغم متعفن گشت كه يك دقيقه تاب اقامت نياورده فوري عازم بمبئي شدم. چون استعدادي نداشت، با اين حقارت اسباب مشغول به طبع يك روزنامه گرديدم و از خداوند طلب توفيق در ترقي آن مي نمايم...»

در خلال سال هاي پس از استبداد صغير نمايندگي توزيع و پخش روزنامه اصلاح در تهران بر عهده «اداره روزنامه جنوب»، به سردبيري محمدباقرخان تنگستاني در تهران منتشر مي شد. در اين باب اطلاعيه جالبي در يكي از شماره هاي اين روزنامه به چشم مي خورد؛«جريده اصلاح- اين جريده در بمبئي از بلاد هندوستان به قلم يگانه وطن خواه غيور، آقا محمدميرزا محمدرضاي بوشهري كه از جوانان تربيت شده عالم هستند و در زمان استبداد صغير از ظلم و جور حكومت بنادر به هندوستان مسافرت فرموده اند، طبع و نشر مي شود. اينكه شماره هاي اول و دوم از سال سوم غاين جريدهف در اداره جريده جنوب موجود و كالت آن در تهران با اداره روزنامه جنوب است طالبين به همين محل رجوع نمايند و مشتركين سال دوم را اخطار مي نمايد كه هرگاه راي مبارك ايشان را بر آن تعلق گرفته كه اين قليل وجه آبونمان را به اداره جريده جنوب مرحمت بفرمايند، براي ايشان حواله شود.» روزنامه اصلاح غالباً دربرگيرنده اخبار و مقالاتي در دفاع از انقلاب مشروطه بود و به خصوص اخبار و حوادث انقلاب مشروطه در بوشهر را پيگيري و درج مي كرد. در يكي از شماره هاي روزنامه اصلاح درباره تشكيل انجمن ولايتي و نام اعضاي آن آمده است؛«بوشهر- انجمن ولايتي هفته يي سه مرتبه منعقد و غالبي از اعضا حاضر مي شوند. جنابان حاج سيد محمدرضا كازروني و حاج عبدالرسول رئيس التجار كه پيشواي مشروطه خواهان بشماراند، چند جلسه است حاضر نشده شايد علت گرفتاري باشد. در غالب از جلسات جناب دريابيگي تشريف آورده و مي آورند. چند روز قبل افواه بود كه حضرات تنگستاني ها خيال هجوم به بوشهر دارند ولي از مساعي جميله انجمن و جلوگيري جناب حكمران مانع شده و مراجعت دادند. جناب آقاي(سيد مرتضي) اهرمي حاضر شده بقيه تفنگچيان خود را متفرق سازد، به شرط اينكه اعضاي انجمن حضرت حجت را شاهد بگيرند كه با هم نفاق نكرده و در سبيل مشروطيت سالك باشند. جناب معزالدوله با دبيرالملك بعد از حصول اطمينان از حكومتغازف قنسولخانه بيرون آمده و در خارج شهر منزل گرفته و يك عده تفنگچي به استحفاظ پرداخته. افواه است كه ديشب از راه فيروزآباد به شيراز حركت نموده.»

در شماره ديگري درباره برخورد نظامي دريابيگي با تنگستاني ها آمده است؛«بوشهر- جناب دريابيگي به حكم انجمن ايالتي با 800 نفر تفنگچي و سرباز و دو عراده توپ براي سركوبي اشرار تنگستاني روانه گرديد. از طرف انجمن اكيداً توصيه شده كه تا مي تواند دخيل در خونريزي نشود و قبل از حركت حكمران براي تنبيه اشرار، جناب شريعتمدار آقا شيخ علي(دشتي) و جناب آقا ملا عبدالله واعظ مقرر شد كه با حكمران حركت كرده و قبل از وقوع جنگ، اهالي را به تمكين و اطاعت دلالت نمايند. چهار تنگستاني دو يوم قبل وارد شده و آقاي اهرمي را تا بصره حامل خواهند بود.»

روزنامه اصلاح با روحانيون و مجتهدان نجف اشرف نيز ارتباط داشت و غالباً در شماره هاي خود اخبار، تلگرافات و تفاسيري راجع به آنان درج مي كرد. در شماره 19 خود ضمن درج تلگراف آيت الله آخوندخراساني به انجمن ايالتي بوشهر تفسير و تحليلي نيز بر آن اضافه كرده است؛«تلگراف حضرت آيت الله آخوند ملامحمدكاظم خراساني مدظله بوشهر؛20 ج 2 از نجف اشرف- بوشهر- انجمن ولايتي، عمومي تجار. تلگراف مبشرانه رسيد. اليوم حفظ امنيت و حفظ واردات مملكت و قورخانه و ساير مصالح عموميه تماماً سپرده انجمن ولايتي است كه به انضمام صحيح اداره كنند. به عموم علما و تجار و امرا و خوانين در جميع امورات مملكت و انتظامات موافقت با اداره انجمن با كمال اتحاد تخلف جايز نيست. جناب اجل آقاي دريابيگي بعد از ورود فقط رئيس قوه اجرائيه اند. تمام واردات بايد انجمن مرتب و مضبوط نمايند. محمدكاظم الخراساني.

اصلاح- اين تلگراف حضرت آيت الله تكليف قطعي امروزه عمومي ملت را در پاداش تلگراف شاه، صاف و ساده نشان مي دهد كه در اين موقع كه شخص شاه باب مسالمت مفتوح نموده و عقايد خود را بالنسبه به ملك و ملت به طور بي غرضانه جلوه مي دهد و براي اعاده مشروطيت خود را حاضر قلم داده، بايد اظهارات او را ترديد ننمود... ليكن تا زماني كه اين الفاظ در شهرستان عمل داخل نشده و اطمينان كامل براي ملت حاصل نگشته، بر افرادي كه طلسم استبداد از هم شكسته و ادارات دولتي متصرف شده اند، لازم است كه بر نفوذ خود باقي بوده و حام را فقط قوه مجريه خود دانند، تا اينكه مجلس ملي مطابق قانون اساسي داير و امورات مرتب گردد. البته دانشمندان در اين موقع نازك كه سعادت ملت به صحت و سقم اين الفاظ است كمال دقت و تعمق نموده از طريق صحيحي كه مشبح به سعادت است قدم خواهند برداشت.

فريادهاي ما از براي تعيين انجمن مركزي به اين نوع مواقع بود كه در كمال اختيار براي اصلاح ذات البين يعني تشخيص اين اقدامات طي طريق نمايد و سكته در اتحاد كلمه مقاصد ملت واقع نگرديد. افسوس كه اين مايه اصلي تاكنون موجود نشده و معلوم نيست حركت ملت در اين موقع نازك به چه سلك خواهد بود.

اگرچه به موجب تلگراف مشهد واصله به اداره مقدسه حبل المتين چنين ظاهر مي دارد كه نقاط معتبره مشروطه خواهان در مذاكره اند ليكن مشخص است بي وجود چنين مركز اقدامات ابتر و ناقص خواهد ماند.»

روزنامه اصلاح گاه عكس ها و كاريكاتورهايي نيز در لابه لاي صفحات خود به چاپ مي رساند و به همين دليل نيز بايد اين روزنامه را از جمله جرايد مصور ايران به حساب آورد. مثلاً شماره 28 مصور است.

روزنامه اصلاح به مدت سه سال در بمبئي به طور مرتب منتشر شد. آخرين شماره منتشر شده در بمبئي شماره هشتم از سال سوم است.

محمدرضا بوشهري از بمبئي به بوشهر آمد و چندين شماره روزنامه اصلاح را در اين شهر منتشر كرد. وي سپس به تهران رفت و در 20 ذيحجه 1329 ه ق / 1911 م روزنامه اصلاح را در تهران منتشر كرد.

در آستانه جنگ جهاني اول به بوشهر بازگشت و اقدام به نشر مجدد اصلاح كرد. وي در بوشهر مبارزه پيگيري را عليه حضور استعمارگران بريتانيا آغاز كرد و چنان در مخالفت با انگليسيان پيش رفت كه جزء «ليست سياه» كنسولگري بريتانيا در بوشهر درآمد.

همزمان با اشغال بوشهر در 27 رمضان 1333 ه ق/ 8 آگوست 1915 م محمدرضا بوشهري شبانه به اتفاق ميرزاعلي كازروني از بوشهر فرار كرد و از طريق جزيره شيف خود را به نيروهاي مجاهد تنگستاني مستقر در اهرم رساند. وي در اهرم با همكاري رئيسعلي دلواري، زائرخان و شيخ خان چاهكوتاهي مبارزات چريكي عليه قواي اشغالگر انگلستان را سازماندهي كرد و از جمله اعضاي كادر رهبري مجاهدان شد. وي در دشتستان با همكاري ويلهلم واسموس كنسول آلمان در بوشهر و ميرزاعلي كازروني در برازجان اقدام به چاپ و انتشار نشريه يي به نام «نداي حق» كرد. غالب مقالات و گزارش هاي روزنامه نداي حق واسموس را ميرزاعلي كازروني و محمدرضا بوشهري مي نوشتند.

پس از پايان جنگ جهاني اول، محمدرضا اصلاح بوشهري به تهران رفت و انتشار مجدد روزنامه اصلاح را از سر گرفت. با به قدرت رسيدن رضاشاه در ايران مدير روزنامه اصلاح از جمله كساني بود كه با وي به مخالفت پرداخت و مقالاتي عليه اعمال ديكتاتورمنشانه رضاشاه نوشت. انتشار اين مقالات موجب شد كه روزنامه اصلاح چندين بار توسط مقامات دولتي توقيف شود.

روزنامه حيات در يكي از شماره هاي خود در اين باره نوشت؛«نظر به اينكه اخيراً روزنامه اصلاح از طرف اداره نظميه توقيف شده و از قرار معلوم اين توقيف خلاف قانون به امر وزارت معارف بوده خوب است اگر دليل قانوني دارند كاركنان اين اداره را مستحضر دارند. در صورتي كه جواب ندهند، بديهي است كه اين توقيف نيز در عداد ساير توقيف هاي خلاف قانون محسوب خواهد بود.»

روزنامه اصلاح چندي بعد از سال 1303 شمسي توقيف و براي هميشه تعطيل شد.

از ادامه زندگي و مبارزات مرحوم محمدرضا اصلاح بوشهري اطلاعي در دست نيست. تنها اين را مي دانيم كه در سال هاي آخر عمر در شهر خرمشهر ساكن شد و احتمالاً در اواخر دهه 30 يا اوايل دهه 40 شمسي در همين شهر ديده از جهان فرو بست.

نشريه اصلاح از جمله نشريات اپوزيسيون چاپ خارج از كشور در عصر مشروطيت به شمار مي رود و در تاريخ نشريات اين دوره از اهميت خاصي برخوردار است، اهميت آن نيز چاپ و انتشار آزادانه اخبار انقلابيون مشروطه خواه جنوب و به خصوص بوشهر است. دوره اول اصلاح حاوي اخبار، نامه ها و تلگراف هاي بسيار ارزشمندي از دوران مشروطه است و كساني كه بخواهند تاريخ انقلاب مشروطيت در جنوب غربي ايران و بوشهر را تاليف كنند از رجوع به اين جريده ناگزير هستند. اصلاح يكي از نشريات مترقي و پيشرو عصر مشروطيت در ايران به شمار مي رود كه توسط يك روزنامه نگار بوشهري اداره و منتشر مي شد.

منابع در روزنامه اعتماد موجود است.

روزنامه اعتماد: 12 شهریور 1387