ايراني از دير زمان به عنوان نژادي پرجوش و تلاش، فرهنگ دوست و خدمتگزار شناخته شده و به اين صفات معروف است. از اين روست كه در عالم جاي خود را باز كرده و حضور فعالانه و مؤثري داشته اند. هرجا نامي از عمران و آباداني و فن معماري و هنري به ميان آيد، خدمتگزاران و هنرمندان اين خطّه مي درخشند. هرجا سخن از علم و دانش و پيشرفت فرهنگي باشد، ايرانيان مشعلداران آن هستند. و بالأخره هرجا آماري از خدمات اجتماعي داده شود، نام ايرانيان در آن به چشم مي خورد. ناگفته نماند كه حضور اين مردم با فرهنگ و اصيل، در برخي مناطق; همانند حرمين شريفين و عتبات عاليات، بيشتر و جدّي تر بوده است. بديهي است كه دليل آن، چيزي جز عشق و علاقه به حرم امن الهي و تربت پاك و مقدس رسول الله ـ صلّي الله عليه وآله و سلّم ـ و محبت به أهل بيت عصمت و طهارت ـ عليهم السلام ـ نبوده است. شواهد تاريخي بخوبي نشانگر آن است كه ايرانيان در زمان ها و دوران هاي مختلف، نقش كليدي را در مكه مكرمه و مدينه منوره ايفا كرده اند; از امارت و حكمراني بر شهر مكه گرفته تا تصدي پست قضاوت و فتوا و كرسي تدريس و خطابه وتعليم اطفال در مسجد الحرام. همچنين از تعمير مسجدالحرام و پوشش پرده كعبه و بازسازي ديگر مساجد اين ديار گرفته تا آبرساني به مكه و عرفات و راه اندازي چشمه ها و قنات ها و خدمات پزشكي و طبابت و... كه اينها همه، نشانه مجد و عظمت نژاد اصيل و با كفايت ايراني است. اينك بطور اختصار به نام و نام مشاغلي كه ايرانيان در مكه مكرمه عهده دار آن بوده اند، اشاره مي نماييم:

الف . ولايت و امارت مكه مكرمه

ولايت و حكمراني شهر مكه يكي از مسائل مهم و پيچيده تاريخ حجاز است. همانگونه كه از كتب تاريخ برمي آيد، براي تصرف اين شهر، همواره جنگ و گريزهايي راه افتاده است. به همين جهت مكه گاهي به دست مصر و گاهي عراق و زماني به دست يمن و... اداره مي شده است. همچنين گاهي علويان انقلابي و گاه مكّيان و غير آنان به اداره شهر مي پرداختند. و از ميان ده ها نفري كه قبل و بعد از اسلام بر مكه ولايت داشته اند، گروهي از ايرانيان مي باشند كه از باب نمونه به نام چند نفر از آنان بسنده مي كنيم:

 1. حسن بن سهل

 از جمله كساني كه از طرف مأمون بر ولايت مكه گماشته شد، حسن بن سهل1 برادر فضل بن سهل بود. البته او مستقيماً عهده دار اين امر نبود، بلكه مأمون آنگاه كه در سال 198 هجري برادرش امين را كشت، حسن بن سهل را بر ولايت آنچه كه طاهر بن حسين از كورالجبال و عراق و فارس و اهواز و حجاز و يمن فتح كرده بود، منصوب كرد.2

2. هيثم بن معاويه عتكي خراساني

هيثم پس از بركناري زياد از ولايت مكه، در سال 141 هجري، حكمراني اين شهر مقدس و طائف را عهده دار شد و حكومتش تا سال 143 هجري ادامه يافت.3

3. محمد طغج

در زمان مستكفي عباسي، جماعتي بر مكه ولايت داشتند كه از جمله محمد بن طغج معروف به اخشيد صاحب مصر و دو فرزندش ابوالقاسم انجور; يعني محمود و ابوالحسن علي بودند.4 شهيد مطهري نام اين سه نفر را جزو خراسانياني ثبت مي كند كه در مصر و آفريقاي شمالي حكومت مي كرده اند.5

ب . رياست علمي و مذهبي مكه مكرمه مكه مكرمه

تاكنون شخصيت هاي علميِ بزرگ و نامداري را به خود ديده است. از آنجا كه برخي از آنان عالي مقام و بزرگوار بوده اند به آنها لقب «شيخ مكه»، «شيخ الحرم» و «امام الحرمين» داده شده است. از جمله تعدادي از ايرانيان مي باشند كه بدين لقب مشهور گشته اند:

 1. عمر بن عبدالمجيد ميانشي

تقي الدين مكي درباره اش مي نويسد: « نزيل مكة و شيخها و خطيبها...» منصور بن سليم از او با عنوان «فقيه» ياد كرده و گويد: در مصر و مكه حديث گفت و خطيب آنجا شد، او عالمي پرهيزكار و فرد موثقي بود.6

2. محمد بن ابراهيم بن منذر

شيخ حرم شريف ابوبكر نيسابوري، فقيه و مجتهد و حافظ در سال سيصد و نه يا ده در مكه وفات يافت.7

3. محمد بن ابراهيم بن يوسف نيشابوري

در مكه اقامت گزيده و شيخ حرم شد و در سال 348 هجري وفات يافت.8

 4. عبدالجبار اصفهاني

 ابو موسي مديني از او روايت كرده و درباره اش مي گويد: سال ها شيخ الحرم بوده، و در سال پانصد و بيست و يك، در مكه مكرمه وفات يافت.9

5. سعيد بن منصور

 ذهبي مي نويسد: سعيد بن منصور; حافظ، امام، شيخ الحرم ابو عثمان خراساني.10

6. سعد بن علي بن محمد زنجاني

 ابو سعد سمعاني مي نويسد: (وي) مجاور مكه مكرمه گرديد و شيخ الحرم شد. او صاحب كرامات و آيات بود و هرگاه وارد مسجدالحرام مي گرديد، مردم طواف را رها كرده و دست او را بيش از حجرالأسود مي بوسيدند!11

ج . قضاوت در حرمين شريفين

نام تعدادي از ايرانيان در كتب و تراجم مشاهير مكه و مدينه به چشم مي خورد كه به عنوان قاضي حرمين و يا قاضي شهر مكه ذكر گرديده اند، كه برخي از بروجرد و برخي ديگر از نيشابور و يا نهاوند مي باشند:

1. احمد بن محمد بن عبدالله نيشابوري

 وي قاضي حرمين و شيخ حنفي هادر زمان خودش بشمار مي رفته وحدود دوازده سال قضاوت حرمين راعهده دار بوده است.12

 2. طاهر بن محمد بن طاهر بروجردي

 سبكي در طبقات خود مي نويسد: (او) فقه را از شيخ ابو اسحاق شيرازي گرفته...سپس به مكه منتقل شد ودر آنجا ساكن گرديد وقضاوت آنجا را عهده دارشد.13

 3. عبدالملك بن أبي مسلم بن أبي نصر نهاوندي قاضي مكه... 14

د . حديث و روايت در مكه مكرمه

در حرمين شريفين محدّث و راوي بي شماري بوده كه تعداد قابل توجهي از آنان ايراني بوده اند. درباره برخي از آنها تصريح شده است كه در مكه حديث مي گفته اند و در مورد برخي ديگر تصريح نشده است. گرچه بزرگان اهل حديث و اصحاب سنن و صحاح از آنها روايت كرده و حديث نقل نموده اند. درباره اينان، تعابير زيبايي شده; از قبيل فقيه، مجتهد، حافظ، شيخ الحرم، بارع، صالح، قاضي، زاهد، ثقه، امام، محدّث، خطيب و... . و چون تعداد اينان زياد است، فقط به ذكر نام و سال وفاتشان بسنده مي كنيم:

1 . محمد بن احمد بن ابي بكر خراساني، متوفاي 542 هجري . 15

2. محمد بن ابراهيم بن منذر نيشابوري ، متوفاي 309 يا 310 هجري . 16

3 . محمد بن احمد بن عبدالله بن محمد قاشاني، متوفاي 371 هجري . 17

4 . محمد بن احمد بن محمد قزويني صوفي ، متوفاي 811 هجري . 18

5- محمد بن ابراهيم بن فخار اصبهاني، متوفاي 499 هجري. 19

6- عبدالجبار اصبهاني ، متوفاي 521 هجري. 20

7- عبدالرحمن بن عبدالصمد نيسابوري، متوفاي 549 هجري. 21

8- محمد بن مقاتل كسائي مروزي، متوفاي 226 هجري. 22

9- سلمه بن شبيب نيسابوري، متوفاي 246 هجري . 23

10- سعد بن علي بن محمد زنجاني، متفاي 471 هجري. 24

 11- سعيد بن منصور بن شعبه خراساني، متوفاي 227 هجري. 25

 12- شعيب بن حرب مدائني خراساني، متوفاي 197 هجري. 26

13- اقبال بن عبدالله حبشي قزويني . 27

14- خضر بن حسن بن محمود ثابتي اصفهاني ، متوفاي 743 هجري. 28

15- داود بن عجلان مكي خراساني. 29

16- سعد بن عبدالله اسفرايني ، متوفاي 786 هجري. 30

17- محمد بن هبةالله ابو نصر شيرازي ، متوفاي 495 هجري. 31

18- احمد بن اقبال قزويني . 32

19- احمد بن حمدوية بن موسي نيسابوري، متوفاي 315. 33

20- ابراهيم بن حسين شيرازي . 34

21- ابراهيم بن طهمان بن سعيد خراساني، متوفاي 163 هجري. 35

22- عبدالمجيد بن عبدالعزيز مروزي، متوفاي 206 هجري. 36

23- عبدالمحسن بن ابي العميد ابهري، متوفاي 624 هجري. 37

 24- عمر بن عبدالمجيد ميانشي، متوفاي 581 هجري. 38

25- هدية بن الوهاب مروزي، متوفاي 241 هجري. 39

26- يوسف بن ماهك بن بهزاد فارسي، متوفاي 113 هجري. 40

27- صالح بن محمد اصبهاني متوفاي 757 هجري. 41

هـ . مقام «استادي قرائت»

در مكه مكرمه برخي از ايرانيان مجاور در مكه مكرمه افتخار عنوان «مُقريء» 42 بودن را پيدا كردند؛ بطوري كه با عنوان «مُقريء أهل مكه» مشهور و معروف شدند. بلكه دو تن از آنان ، بالاترين سمت را در مقام استادي قراءت، كسب كردند؛ تا آنجا كه از قرّاء سبعه شده و شهرت جهاني يافتند. آنان عبارتند از :

1. ابن كثير مكّي

ابو معبد عبدالله بن عمرو بن عبدالله بن زادان فيروزان بن هرمز مكه داري... ابو معبد عطار داري فارسي الأصل . گويند وي از آنان گروه ايرانيان بود كه خسرو ايران آنان را براي فتح حبشه ، با كشتي هايي به يمن گسيل داشت ... ابو عمرو علا گفته است كه من قرآن را نزد ابن كثير ومجاهد ختم كردم . ابن كثير به زبان عربي بيش از مجاهد تسلط داشت و تا هنگام وفات، امام قاريان مكه بود. 43

 2. نافع، ابو عبدالله نافع بن أبي نعيم مدني

مكني به «ابو رُويم» مي باشد. طبق روايت اصمعي و نيز حافظ ابي نعيم ( در تاريخ اصفهان ) و ابن نديم ، نافع اصفهاني الأصل بود و در مدينه مي زيست و در همانجا به سال 176 يا 196 هجري قمري درگذشت . ابن جزري مي نويسد: نافع يكي از قرّاء سبعه و عالمي نام آور و ثقه و صالح و از اهالي اصفهان مي باشد و قراءت را از جماعتي كه به هفتاد نفر مي رسد فرا گرفته است.44

3. احمد بن اقبال قزويني مكّي

وي بهمراه پدر سال ها در مكه اقامت گزيد جمعي از فضلاي وقت ؛ همانند ابن عساكر و ابن خليل و دلاصي را درك كرد. درباره اش گفته شده كه همانند او كم ديده شده كه بر اقراء آنهمه صبر و حوصله از خود نشان داه باشد. 45

4. احمد الشريف خراساني

سخاوي پس از اعطاي لقب «مقريء» به احم شريف خراساني ، مي گويد: «كان ديناً خيراً مقيماً برباط الشيرازي .... »46

5. ابو عبدالله كازريني

محمد بن حسين بن محمد بن آذر بن بهرام فارسي ابو عبدالله كازريني مقريء اهل مكه . 47

6. احمد بن محمد بن عبدالله فارسي

مقري ء مكه . 48

7. صالح بن محمود اصبهاني

 يكي از مقرئين به قراء ات سبع و مدرسين در مسجد الحرام بوده است . 49

 8- معروف بن مشكان

معروف به ابوالوليد مكّي ، قاري أهل مكه.. صاحب مغني در قراءات مي نويسد: (نامبرده) مولاي عامر بن نفيل كندي،و از خطّه فارس است كه كسري آنها را در كشتي فرستاد، تا حبشيان را از يمن طرد كنند. 50

و . امامت در مسجد الحرام

پيش از اين در مسجد الحرام امامهاي متعددي وجود داشته است ، بلكه بايد گفت كه هر مذهبي براي خود امامي راتب داشت. 51 و ما در اينجا - هرچند كه جستجوي كامل نكرده ايم امّا - نام سه نفر از ايرانيان را كه سالها امات مقام ابراهيم را عهده دار بوده اند مي آوريم:

1. زاهر بن رستم اصبهاني

 تقي الدين مكهي درباره اش مي نويسد: (وي) اصفهاني الأصل بوده و در بغدادمتولد گرديده است . سالهاي زيادي امات مقام ابراهيم را عهده دار بود تا اين كه از امامت عاجز شده و ملازم منزل خود گرديد. 52

2. عبدالمحسن بن أبي العميد أبهري

 وي به عنوان امام راتب در مقام ابراهيم بود، تا اين كه وفات يافت . 53

 3. عبدالملك بن أبي مسلم نهاوندي

 او نيز به عنوان امام مقام ابراهيم تعيين شده بود. 54

ز . تدريس در مكه و مسجدالحرام

 از جمله مناصب و مشاغلي كه ايرانيان مجاور در مكه مكرمه ، بدان اشتغال داشتند، تدريس در مدارس مكه بوده وبلكه برخي از آنان كار تدريس در مسجدالحرام را نيز به عهده داشته اند. تقي الدين مكه به نام سه تن از آنان اشاره مي كند:

 1. عبدالرحمن بن عبدالصمد نيسابوري

 وي معروف به ابوالقاسم اكّاف، از اهالي نيشابور بوده و فقه را از ابو نصر بن ابي القاسم قشيري گرفته است ... و مختصر ِ ابو محمد جويني را در مكه تدريس مي كرد. او در سال 549 وفات يافت. 55

2. صالح بن محمود كرومي اصبهاني

 او يكي از مقرئين به قراءات هفتگانه و مدرّس در حرم شريف بوده ... كه در سال 757 در مكه وفات يافت و در قبرستان معلاة دفن گرديد. 56

3. حسن بن علي بن محمود نهاوندي (نجيب الدين حنفي)

 ميورقي از عبدالمحسن بن علي... نقل مي كند كه : امروز (666 هجري) نجيب الدين حنفي ، مدرس حنفي ها در مكه مكرمه مي باشد. 57

ح . اذان در مسجدالحرام

از آنجا كه عده اي از ايرانيان علاقهء خاصي به اذان گفتن در مسجدالحرام را داشته اند، برخي از آنان از طرف شيوخ حرم، به عنوان رئيس اذان گويان و برخي به عنوان مؤذن در مسجد الحرام تعيين گرديده اند. بعد از كمي دقت و مروري گذرا بر حالات اين افراد، به نتيجه مي رسيم كه همهء آنها از اهالي كازرون مي باشند. تقي الدين مكي به نام و شرح حال هر يك از آنان اشاره كرده و ما از باب اختصار فقط به ذكر نامشان اكتفا مي كنيم :

1- عبدالله بن علي بن محمد بن عبدلسلام بن ابي المعالي كازروني . 58

2- عبدالله بن علي بن عبدالله كازروني . 59

3- ذاكر بن عبدالمؤمن بن أبي المعالي كازروني . 60

4- احمد بن عبدالسلام كازروني . 61

5- احمد بن علي بن محمد كازروني . 62

6- محمد بن عبدالله بن علي كازروني . 63

7- محمد بن عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني . 64

8- محمد بن علي بن عبدالله بن علي كازروني . 65

9- عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني . 66

10- عبداللطيف بن محمد بن حسين كازروني . 67

11- علي بن عبدالله بن علي بن محمد كازروني . 68

12- عبدالمؤمن كازروني . 69

13- علي بن محمد بن عبدالسلام كازروني . 70

14- احمد بن عبدالله بن قاسم بن نافع بن ابي بزه، كه به بشاربزي نامبردار و مكني به ابوالحسن بوده است . وي مؤذن مسجدالحرام بوده و اصلاً ايراني و از مردم همدان مي باشد .71

ط . خدمت در حرمين شريفين

ايرانيان اين افتخار را دارند كه خدمات و كمك هاي فراواني را بخصوص به حرم امن الهي و مردم آن ديار انجام داده اند كه گوشه اي از آن خدمات در تاريخ به ثبت رسيده است :

خدمات اجتماعي*

1- تعمير مسجدالحرام

ابراهيم بن محمد بن علي فارسي استرآبادي ازجمله كساني بود كه در سال 466 به مكه مشرف شد و خدمات چشمگيري را درمكه بخصوص در مسجد الحرام انجام داد. و بر اساس نقل صاحب مرآة الحرمين ،وي مواضعي از مسجدالحرام را كه ويران شده بود،با صرف مبلغ سي هزار8 دينارتعمير كرد.72

2. تعمير و بازسازي حجر اسماعيل

محمد بن علي اصبهاني وزير ؛ از جمله كساني بود كه حجر اسماعيل را بازسازي و تجديد ساختمان كرد. 73

3. تعويض ناودان كعبه

از جمله خدماتشيخ ابوالقاسم رامشت فارسي كه از اعيان و تجار ايراني به شمارمي رفت ، تغيير ناودان كعبه بود كه در سال 537 پس از مرگش توسط خادم او نصب گرديد. 74

4. بازسازي خانهء خدا

در سال هزارو سيصد و نه سيل داخل مسجدالحرام و كعبه معظمه شد كه آب به اندازه قامت انسان بالا آمد. در اين جريان ، تقريباً دو سوم كعبه از طرف ناودان ويران گرديد. در اين برهه از زمان تنها كسي كه خود را آماده تعمير كعبه نمود؛ سيد ما ؛ زين العابدين كاشاني ، از شاگردان محمد امين استرآبادي و از مجاورين بيت الله الحرام بود. 75

5. پوشاندن كعبهء معظمه

 در سال 466 هجري ابراهيم بن محمد بن علي فارسي استرآبادي ، به هنگام تشرّف به مكهء مكرمه ، ملاحظه كرد كه سالهاست خانهء خدا پوشش و پرده ندارد، پس كعبه را از پارچهء سفيدي كه بافت هند بود، پوشانيد. 76 همچنين رامشت بن حسين فارسي، كه از اعيان و تجار ايراني بود، در سال 502 هجري قمري كعبه را پرده پوشانيد، و اين زماني بود كه پرده از طرف خليفه، به خاطر جنگي كه با پادشاه سلجوقي داشت،نرسيد. قيمت اين پرده هيجده هزار مثقال مصري بود. 77

6. بازسازي مساجد مكهء مكرمه

از جمله مساجدي كه در مكهء مكرمه ، به دست ايرانيان بازسازي شد؛ مسجد تنعيم ، خَيف و مسجد جبل الرحمه مي باشد. ابراهيم بن محمد بن علي فارسي استرآبادي ، مسجدي را كه عايشه در تنعيم از آنجا احرام بست بازسازي و تجديد ساختمان كرد. 78 و محمد بن علي اصفهاني وزير، مسجد خَيف را درمنا و همچنين مسجدي را ه برفراز جبل الرحمه در عرفات است بازسازي كرد. 79

 7. وقف خانه براي فقراي مجاور

 وقف خانه و رباط در اطراف مسجدالحرام ، براي فقرا و مستمندان مجاور خانهء خدا، يكي ديگر از خدماتي است كه عده اي از ايرانيان عهده دار آن بوده اند كه برخي از آنها خانه ها در قسمت صفا و برخي ديگر نزديك باب الحزوره و يا در كوچه حجر بوده است. يكي از اين خانه ها را شاه شجاع بن محمد بن مظفر يزدي پادشاه فارسي80 و دوّمين آن را رامشت بن حسين بن شيرويه فارسي معروف به «رباط رامشت» 81 و سومين خانه را ابراهيم بن محمد اصفهاني 82 وقف كردند.

8. وقف املاك در عرفات

 خدمت ارزنده ديگري كه ايرانيان به ميهمانان خدا و زائران بيت اللله الحرام كرده اند، وقف حدود پنجاه مورد ملك در عرفات است كه توسّط عبدالسلام بن ابي المعالي كازروني انجام پذيرفت. 83

 9. ايجاد استراحتگاههاي موقت در بين راه

 عبدالعزيز بن علي بن عثمان بن محمد اصفهاني معروف عجمي كه يكي از تجار مكهء مكرمه بوده ، اموال و زمينهاي زيادي در مكه و وادي «مر» و «هده» بدست آورد و در هده جايگاهي را براي استراحت موقت زائراني كه پياده به طرف خانه خدا مي رفتند ساخت و وقف نمود. 84

10. راه اندازي چشمهء بازان

 چشمهء بازان به همت يكي از مشايخ عجم مجاور مكهء مكرمه؛ بنام دانيال بن علي بن سليمان بن محمود لرستاني كردي راه اندازي شد. وي تلاش زيادي براي ايجاد اين چشمه كرد و سفرهايي بدين منظور به مصر و عراق نمود تا نظر صوبان نائب العراقين را براي شركت در اين كار جلب كند. سرانجام به كمك او چشمه را در سال 726 هجري جاري ساخت . 85 تقي الدين مكي راه اندازي چشمه بازان را به خليفة بن محمود گيلاني نسبت داده است 86 .

 11. آبرساني به صحراي عرفات

 از كارهاي عظيمي كه محمد بن علي اصفهاني در مكه مكرمه انجام داد اين بود كه چهت رفاه حال زائران خانه خدا، آب را به عرفات رساند. تقي الدين مكي در شرح حال محمد بن علي اصفهاني مي نويسد: « و أجري الماءَ الي عرفات ... و كان يعطي أهل مكة كل سنة مالاً عظيماًليجروا الماء الي عرفات .» 87 «آب را به عرفات برد.. در حالي كه اهل مكه همه سال مخارج زيادي را برايرسانده آب به عرفات متحمل مي شدند.»

 12. احداث ديوار براي شهر مدينه

از آنجا كه مرد مدينه ساليان درازي از حملا ت و غارتگري اعراب به تنگ آمده بودند، محمد بن علي اصفهاني با احداث ديواري در اطراف اين شهر، مردم آن سامان را از نگراني بيرون آورد. همچنين تقي الدين مكي مي نويسد: «و بني علي مدينة رسول الله - صلّي الله عليه و سلم - سوراً و كان الاعراب تنهبها و تغير عليها فكان الخطيب يقول علي المنبر : اللهم صن حرم من صان حرم نبيك ـ صلّي الله عليه و سلّم ـ و هو محمد بن علي الاءصبهاني ...» 88«در اطراف شهر پيامبر خدا - ص - ديواري احداث كرد؛ زيرا اعراب اطراف مدينه هميشه به شهر حمله كرده و اموال مردم را غارت مي كردند و - خطيب به عنوان تقدير از اين عمل - بر منبر مي گفت : خدايا! حرم كسي را كه حرم پيامبر تو را مصون كرد مصون بدار، و منظورش محمد بن علي اصفهاني بود...»

* خدمات فرهنگي

 ايرانيان علاوه بر خدمات علمي؛ از قبيل حديث و روايت و تدريس در مسجد الحرام ، خدمات فرهنگي ديگري نيز در حرمين شريفين ارائه كرده اند كه به چند نمونه از آن اشاره مي كنيم :

 1. تأديب و تعليم كودكان در مسجد الحرام

 دو تن از ايرانياني كه اين خدمت را نسبت به كودكان مكه مكرمه انجام داده اند عبارتند از :

 1- محمد بن اسماعيل بن حسين شيرازي كه مدتي عهده دار تعليم و تأديب كودكان در مسجدالحرام ، زيرگلدسته باب العمره بوده است . 89

 2. مؤمن بن محمد كازروني مكي  كه او نيز مؤدب اطفال در حرم شريف بوده است. 90

2. وقف كتابهاي نفيس و گرانبها

شاه شجاع بن محمد بن مظفر يزدي؛ سلطان خطه فارس .. در حرم مدني آثاري از خود به يادگار گذاشت ... از جمله آنها: كتابخانه اي است كه مشتمل بر بهترين كتابها و گرانبهاترين آنها مي باشد.91

3. تأليف كتاب

 از ايرانيان معروف و مشهور درمكه مكرمه ، بيشترين وقت خود را صرف تأليف كتاب كرده و از اين راه خدمتي به اسلام نمودند. اينك نام دو تن از كساني را كه موفق به اين كار شدند مي آوريم :

 1- شيخ مجد الدين فيروز آبادي

سباعي در تاريخ مكه مي نويسد: «وقد ألّف كتابه القاموس في منزله بمكة بجوار الصفا ..»92 شيخ مجدالدين فيروز آباديصاحب قاموس، كتابخود را در منزلش ، در مكه نزديك صفا نمود كه خود صاحب قاموس اين مطلب را در آخر كتابش يادآوري كرده است. 93

2. محمد امين استرآبادي

 ميرزا محمد امين استرآبادي كه از علماي اخباري است ، كتاب خود «الفوائد المدنيّه» را هنگامي كه مجاورقبر پيامبر اسلام -ص - بود، تأليف نمود. 94

* خدمات هنري

سباعي مي نويسد: شيخ عيسي كه اصل او از شيرازاست ، معروف به زيبايي خط مي باشد، و تمام آن خطوط و نقش و نگارهايي كه در زمانش ، در مسجد ، نوشته شده ، همه اش را او نوشته است.95

* خدمات پزشكي

 از بين ايرانيان مجاور در مكه مكرمه ، نام دو تن درتاريخ ثبت گرديده است كه خدمات شايسته اي را به مردم مكه ؛ از نظر طبابت و بر طرف كردن نيازهاي دارويي و معالجهء ديگر بيماريهاي مردم ؛ از قبيل شكسته بندي و غيره انجام داده اند:

 1. محمد بن اسحاق شيرازي معروف به غياث الدين ابرقوهي

 كه تقي الدين مكيدر شرح حالاو مي نويسد: « و كان له معرفة بالطب و له فيه تأليف حَسَن و انتفع به الناس في ذلك كثيراً بمكة و كان يخسن اليهم فيما يحتاجونه من الأدويه و غير ذلك.» 96 « او (غياث الدين ابرقوهي) داراي شناخت و معرفت در طب بود و در اين زمينه كتابي تأليف نمود كه مردم مكه از آن بهره هاي فراوان بردند. او كمك دارويي زيادي به مردم نمود.»

2. محمد بن عبدالله بن علي كازروني

 كه نامبرده نيز عهده دار شغل شكسته بندي در مكه ء مكرمه بود. 97 اين بود نمونه اي از صدها خدمت و شغلي كه ايرانيان در حرمين شريفين داشته اند. ناگفته نماند كه ما در صدد جستجوي كامل در اين زمينه نبوديم . بديهي است كه ايرانيان افتخار خدمت به حرمين شريفين بيش از آنچه گفته شد داشته اند. كه در صورت تمايل مي توانيد به كتب مربوط و تاريخ و رجال مكه مراجعه نماييد.

منبع: نشريه ميقات،بهار 1374، ش 11، ص 106 تا 125

با تشكر از وبلاگ كازرونيه

 پي نوشت ها:

1 ـ مرآة الحرمين، ج 1، ص 358.

2 ـ شفاءالغرام، ج 2، ص 184; الكامل في التاريخ، ج 5، ص 413

3 ـ همان، ج2، ص 177; العقدالثمين، ج 4، ص 454

4 ـ العقدالثمين، ج1، ص 170; مرآة الحرمين، ج1، ص 359

5 ـ خدمات متقابل ايران و اسلام، ص 397

6 ـ العقدالثمين، ج 6، ص 334; سير اعلام النبلاء، ج 2، ص 157

7 ـ سير اعلام النبلاء، ج 14، ص 490

8 ـ تذكرة الحفاظ، ج3، ص 782

9 ـ العقدالثمين، ج 5، ص 324

10 ـ سير اعلام النبلاء، ج 10، ص 586

11 ـ تذكرة الحفاظ، ج3، ص 1174

12 ـ سير اعلام النبلاء، ج 16، ص 25; العقدالثمين، ج 3، ص 145

13 ـ العقدالثمين، ج 5، ص 59

 14 ـ همان ، ج 5 ، ص 516

 15ـ همان ، ج 1، ص 288 .

 16ـ سير اعلام النبلاء ، ج 14 ، ص 490

17ـ العقد الثمين ، ج 1 ، ص 298 ـ 297

18ـ همان ، ج 1 ، ص 386

19- همان ، ج 1 ، ص 405

20ـ همان ، ج 5، ص 324

21ـ همان ، ج 5، ص 363

22 - همان , ج 2, ص 362

23- سير اعلام النبلاء , ج 12, ص 256

24- همان , ج 18, ص 385

25- العقد الثمين , ج 4, ص 586‎؛ سير اعلام النبلاء, ج 10, ص 586

26- تهذيب التهذيب , ج 4, ص 306

27- العقد الثمين , ج 3, ص 325

28- همان , ج 4, ص 314

29- تهذيب التهذيب , ج 3, ص 167

30- العقد الثمين , ج 4, ص 531

31- سير اعلام النبلاء , ج 19, ص 196

32- العقد الثمين, ج 3, ص 18

33- همان , ج 3, ص 36

34- همان , ج 3, ص 211

35- سير اعلام النبلاء, ج 7, ص 378؛ طبقات الحفاظ, ص 96

36- العقد الثمين , ج 5, ص 492

37- سير اعلام النبلاء, ج 22‍, ص 259

38- العقد الثمين , ج 6, ص 334

39- همان , ج 7, ص 367

40- سير اعلام النبلاء, ج 5, ص 68

41- العقد الثمين , ج 5, ص 29

42- مقرء كسي است كه از استاد خود قراءات مختلف را ياد گرفته و آن را در اختيار ديگران قرار دهد . ر.ك: چهارده روايت در قراءت قرآن مجيد , ص 12

43- چهارده روايت در قراء ت قرآن مجيد , ص 18

44- همان , ص 15

45- العقد الثمين , ج 3, ص18

46- التحفة اللطيفه , ج 1,ص 280

47- العقد الثمين , ج 2, ص 6

48- سير اعلام النبلاء, ج 12, ص 50

49- العقد الثمين , ج 5, ص 29

50- همان ‍, ج 7, ص 242

51- جهت تحقيق بيشتر به كتاب تاريخ مكه , ج1, ص 332 مراجعه شود.

52- العقد الثمين, ج 4, ص 426؛ سير اعلام النبلاء، ج 22, ص 17

53- سير اعلام النبلاء, ج 22, ص 259

54- العقد الثمين , ج 5, ص 516

55- همان , ج 5, ص 363

56- همان , ج 5, ص 29

57- همان , ج 4, ص 165

58- همان , ج 5, 213

59- همان , ج 5, ص 212

60- همان , ج 4, ص 362

61- همان , ج 3, ص 81

62- همان , ج 3‍‍‍, ص 108

63- همان, ج 2, ص 69

64- همان, ج 2, ص 121

65- همان, ج 2, ص 156

66- همان, ج 5, ص 431

67- همان , ج 5, ص 488

68- همان , ج6 ، ص 183

69- همان ، ج 6 ، ص 203

70- العقد الثمين ، ج 6، ص 233

71- چهارده روايت در قرائت قرآن مجيد، ص 18

72- مرآة الحرمين ، ج 1 ، ص 283؛ العقد الثمين ، ج 3، ص 261

73- العقد الثمين ، ج 2، ص 212

74- مرآة الحرمين ، ج 1، ص 375

75- روضات الجنات ، ج 4، ص 271

76- تاريخ مكه، ج 1، ص 220

77- العقد الثمين ، ج 4، ص 386 ؛ تاريخ مكه ، ج 1، ص 219 ؛ مرآة الحرمين ، ج 1، ص 283

78- همان ، ج 3، ص 261

79- همان ، ج 2، ص 212

80- التحفة اللطيفه ، ج 2، ص 210

81- العقد الثمين ، ج 4، ص 385؛ تاريخ مكه ، ج 1، ص 219

82- همان ، ج 3، 239

83- همان ، ج 4، ص 431

84- همان ، ج5، ص 454

85- همان ، ج 4، ص 343

86- همان ، ج 4، ص 320

87- همان ، ج 2، ص 212

88- همان

89- همان ، ج 1، ص 413

90- همان ، ج 7، ص 314

91- التحفة اللطيفه ، ج 2، ص 209

92- تاريخ مكه ، ج 1، ص 327

93- القاموس المحيط ، ج 4، ص 418

94- اعيان الشيعه ، ج 9، ص 137

95- تاريخ مكه ، ج 2، ص 467

96- العقد الثمين ، ج 1، ص 409

97- همان ، ج 2، ص 69