ايشان در جلسه دوازدهم اين سلسله مباحث با اشاره به مبناي روايي مقدّم بودن اصلاح ظاهر بر باطن، به اين نكته اشاره كردند كه ظاهر، مسير نفوذ به باطن است.

آيت‌الله حاج شيخ مجتبي تهراني در ادامه به اين نكته توجه دادند كه مقصود از ظواهر، احكام شرعيه است و انسان بايد ظاهرش، شكل و شمايلش، لباس‌هايي كه به تن مي‌كند، حرف‌ها، رفتارها و نگاه‌هايش، همه و همه در محدوده احكام شرعيه باشد تا انسانيتش شكوفا شود.

ايشان تصريح كردند: گاهي به گوشمان مي‌خورد كه: بايد براي اصلاح جامعه، كار فرهنگي كرد. چقدر ظاهر اين جمله قشنگ است!! ولي يعني چه؟ يعني بايد از اعمال ظاهريه دست برداريم؟! اگر منظورشان اين است، جواب ما را بدهند كه اين همه آيات و روايات در باب امر به معروف و نهي از منكر، مربوط به ظاهر است يا مربوط به باطن است؟ امر به معروف و نهي از منكر از اهمّ واجبات در اسلام است. اين مربوط به ظاهر است يا باطن؟ اينجا مي‌تواني ما را دور بزني؟ اين‌ها از اهم واجبات است و جزو اعمال ظاهريه است.

اين استاد برجسته اخلاق ميان اصلاح ظاهر و ظاهر سازي فرق قائل شده و تصريح كردند كه مؤدب شدن به ظواهر شريعت با ظاهرسازي كه شعبه‌اي از نفاق است تفاوت دارد.

* شانه خالي كردن مسئولين به بهانه كار فرهنگي

آيت‌الله مجتبي تهراني افزود: حالا يك راه حمل به صحت آن اين است كه بگوييم عدم معرفت به فرهنگ اسلام است، لذاست كه از اين حرف‌ها زده مي‌شود. ولي اگر با يك ديد عرفي بخواهيم اين حرف‌ها را بررسي و ريشه يابي بكنيم، ببينيم از دهان چه كساني در مي‌آيد؟ مي‌بينيم از دهان افرادي در مي‌آيد كه مسئوليت دارند عملاً جامعه را اصلاح بكنند. با اينكه مسئوليت دارد كه عملاً جامعه را اصلاح بكند، توپ را در زمين ديگري مي‌اندازد. مي‌گويد: اين كار فرهنگي لازم دارد. برويم جلوتر سر از كجا در مي‌آورد؟ چرا شانه خالي مي‌كند؟ هر كس مي‌خواهد باشد، من به شخص كار ندارم. هر كس مسئوليت دارد كه جامعه را عملاً اصلاح كند و اين را بگويد كه «بايد كار فرهنگي كرد» و از عهده خودش خارج بكند، اگر با يك ديد عرفي نگاه بكنيم شايد سر از اين در بياورد كه مي‌خواهد آن كساني كه لاابالي هستند از او روگردان نشوند و يك جاهايي كه در تأييد او احتياج به آنها هست، از آنها بهره بگيرد. آدم اگر بخواهد عميق روي اين‌ها فكر بكند، به اينجا مي‌رسد و الا اين حرف‌ها قابل انكار نيست كه اصلاح جامعه، از ظاهر شروع مي‌شود. آقا! شرعاً وظيفه‌تان اين است.

* تا سر به سنگ لحد بخورد، بايد اين آداب ظاهري حفظ بشود

ايشان در ادامه در باب تربيت - چه فرد و چه جامعه - اظهار داشتند:‌ اين تربيت بايد از ظاهر شروع بشود. نقطه شروع از آنجاست. مؤدب شدن به آداب انساني و آداب الهي، از اينجاست. اين است كه روي باطن اثر مي گذارد. وقتي هم كه اثر گذاشت دستت را روي هم نگذار! بدان كه اين زائل مي‌شود. تا سر به سنگ لحد بخورد، بايد اين آداب ظاهري در جامعه حفظ بشود و الا جامعه رو به فساد خواهد رفت.

* راه عملي مقدم بر كار فرهنگي است، بلكه زمينه‌ساز است

آيت‌الله مجتبي تهراني گفت: لذا مهم مسئله شعور و عمل است. نمي‌گوييم كار فرهنگي نه! كار فرهنگي بايد باشد ولي درجاي خودش. و اينكه كار فرهنگي موجب نمي‌شود كه ما از راه عملي بي‌نياز بشويم. راه فرهنگي رفتن، ما را بي‌نياز نمي‌كند از راه عملي؛ بلكه راه عملي مقدم است بر آن راه، بلكه براي اينكه كار فرهنگي مؤثر واقع بشود، اين راه زمينه ساز است.

* استناد به فرمايش امام خميني (ره)

اين شاگرد برجسته مكتب فقهي عرفاني حضرت امام خميني با پيگيري اين مطلب در جلسه سيزدهم مبحث غيرت مؤمن با اشاره به رابطه مستقيم و متقابل ظاهر و باطن انسان، به اين شبهه رايج در زبان‌ها پاسخ گفته‌اند كه به بهانه اصلاح باطن نمي‌توان دست از اعمال ظاهري برداشت و در اين زمينه به فرازهايي مهم از كتاب «چهل حديث» امام خميني در اين زمينه اشاره كردند.

حضرت امام خميني در اين باره مي‌فرمايند: بدان كه هيچ راهي درمعارف الهيه پيموده نمي‌شود مگر اينكه ابتدا كند انسان از ظاهر شريعت و تا انسان مؤدب به آداب شريعت حقّه نشود هيچ يك از اخلاق حسنه از براي او به حقيقت پيدا نشود و ممكن نيست كه نور معرفت الهي در قلب او جلوه كند... و از اين جهت دعوي بعضي باطل است كه به ترك ظاهر، علم باطن پيدا شود، يا پس از پيدايش آن به آداب ظاهره احتياج نباشد.