9 ارديبهشت ماه مصادف با سالروز درگذشت مرحوم خواجه عبدالله اميرعضدي كازروني ملقب به ناصرديوان است. اين مناسبت بهانه‌اي شد تا به ياد اين چهره مبارز كازروني كه نقش ارزنده‌اي در مبارزات ضداستعماري جنوب و نهضت آزادي خواهي مردم كازرون ايفا نمود، مرور بسيار كوتاهي بر زندگي اين انسان آزاده داشته باشيم.

خواجه عبدالله اميرعضدي فرزند حاجي خواجه حسنعلي خان و نوه خواجه يوسف بختياري در سوم دي ماه 1252 شمسي [1] در محله گنبد كازرون متولد شد. "خواجه، نام طايفه‌اي از ايلات بختياري است و چنين گفته شده كه اجداد ناصرديوان از منطقه بختياري به عللي از جمله كشمكش‌هاي محلي و طايفه‌اي به كازرون مهاجرت كرده‌اند"[2].

خواجه محمدرضا خان(نفر سمت راست) و ناصرديوان در دوران جواني. تاريخ عكس 1304 قمري

ايشان از طرف مادري نوه دختري احمدابوسلطان ديلمي است و بنا به گفته برخي از بازماندگان ايشان، فاميل اميرعضدي از نام اميرعضدالدوله ديلمي گرفته شده است.

ايشان همانند پدر و برادر واجدادش كلانتر كازرون بود. محلات كازرون در آن زمان داراي كدخدا و بزرگ محله بودند كه اين كدخدايان زير نظر كلانتر شهر نظم و امنيت شهر را برقرار مي‌كردند. "خواجه يوسف در محله گنبد كازرون زندگي مي‌كرد و به واسطه موقعيت اقتصادي و اجتماعي كه داشت به زودي به عنوان كدخداي اين محله انتخاب شد. او احتمالا تا سال 1280 ق زنده بوده است. پس از وي كدخدايي محله گنبد به يكي از فرزندانش به نام خواجه حسنعلي سپرده شد. اما لياقت و شايستگي وي به زودي او را به يكي از اهرم‌هاي سياسي شهر تبديل كرد. چنانكه پس از مدتي عهده‌دار كلانتري كازرون شد.

در زير نقش برجسته بيشاپوراز راست به چپ: ناصرديوان - كريم خان بهبهاني - حسنعلي خان اميرعضدي (فرزند ناصرديوان) عبدالرسول خان ايزدي - شكراله خان - مصطفي خان ايزدي - راننده.   نفر خوابيده: منوچهر خان اميرعضدي

نويسنده كتاب آثارالرضا از خواجه حسنعلي به عنوان يكي از اعيان محله گنبد كازرون نام برده كه «در فن كلانتري از همگان ممتاز » بود[3].

"مرحوم حاج خواجه حسنعلي كلانتر كه در فن كلانتري از همگان ممتاز؛ و مانند مرحوم خواجه ابراهيم كلانتر كه در فنون علم كلانتري و مماشات تا دوسال قبل از رحلت بي عديل و بي نياز؛ و ديگري اخوي اوست خواجه عبدالله كلانتر (ناصرديوان) كه جواني است خوب منظر"[4].

خواجه عبدالله اميرعضدي كازروني (ناصرديوان)

"ناصرديوان به واسطه دارا بودن صفاتي همچون عدالت و سخاوت، حسن خلق، پايبندي به ديانت، وطن پرستي، شجاعت و بي طمعي، در ميان كازروني‌ها از محبوبيت بسزايي برخوردار بود و مردم اعتماد وافر به گفتار او داشتند و مخالفتش را سزاوار نميدانستند"[5].

اما شهرت خواجه عبدالله كازروني كه در نهايت منجر به  لقب ناصرديواني و ناصرلشكري براي او گرديد، علاوه بر صفات شخصي از قبيل عدالت و سخاوت كه موجب محبوبيت او در ميان مردم شده بود، به دليل سردمداري مبارزات آزادي‌خواهانه و ضد استعماري در خطه جنوب ايران است.

"ناصرديوان در طول دوران كلانتري خود همواره مخالفت خودرا با حضور بيگانگان نشان مي‌داد؛ و چون با احرار فارس و بوشهر ارتباطي نزديك داشت، لذا از دسيسه ها و توطئه‌هاي اجانب كاملا آگاه بود و با درايت تمام به خنثي سازي آن مي‌پرداخت. او خود مي‌گويد:

«ما به موجب تعاليم اسلامي بايد با قواي كفر جهاد كرده، از تسلط ملحدين به مسلمانان جلوگيري به عمل آوريم». ونيز : «من هدفي جز استقلال و عظمت وطن ندارم و با هركس كه با ايران دشمن باشد و در جهت مخالفت مصالح ما گام بردارد، مبارزه خواهم كرد». "[6].

بدون شك ارزش رشادت‌ها و جانفشاني‌هاي اين مرد بزرگ تا بدان جاست كه او را قطعا مي‌توان يك قهرمان ملي و فرا منطقه‌اي دانست. همانگونه كه مولف كتاب واسموس يا لارنس آلماني نيز اين‌گونه به تمجيد ناصرديوان در كنار ميرزا كوچك خان جنگلي كه يك چهره ملي محسوب مي‌گردد پرداخته است:

" هنگامي كه يك ناظر بي طرف اعمال و رفتار ميرزا كوچك جنگلي و ناصرديوان كازروني را مورد بررسي قرار مي‌دهد، خواه ناخواه شهامت و شجاعت اين دو شخصيت متهور و بي باك را تمجيد و تقدير خواهد كرد؛ زيرا اين هردو با قواي محدود خود مدتي با نيروهاي مخالفين كه چند برابر قواي هريك از آنها بود، زد و خورد كردند و مزاحمت‌هاي فراواني براي حريف به وجود آوردند"[7].

ناصرديوان در طول حيات خود سه همسر اختيار نمود. از همسر اول يعني بانو رخشنده، ايشان سه فرزند پسر به نام‌هاي حسنعلي خان (كهزاد) يداله خان و امان اله خان داشتند و نيز دو فرزند دختر كه يكي همسر خواجه خليل اميرعضدي و ديگري همسر سيد ابراهيم افتخارالسادات بودند.

از همسر دوم بانو بيگم، كه دختر حيدرخان كمارجي بود، ايشان چهار فرزند پسر يعني حيدرخان، محمدخان، امراله خان و كرامت اله خان و يك دختر كه همسر آقاي اميني بوده داشته اند.

از همسر سوم هم كه زني اهل فسا بوده و در دوران تبعيد  در فسا اختيار نموده، موسي خان و دو فرزند دختر ديگر دارا مي‌باشد.

ناصرديوان در جمع فرزندان و نوادگان: 1 - نظام الدين خان فرزند خواجه خليل و نوه ناصرديوان 2- منوچهرخان فرزند حسنعلي خان و نوه ناصرديوان 3- حسام الدين خان فرزند خواجه خليل و نوه ناصرديوان 4- امان اله خان فرزند ناصرديوان 5- امراله خان فرزند ناصرديوان 6- محمدخان فرزند ناصرديوان 7- هلاكوخان فرزند خواجه خليل و نوه ناصرديوان 8- خواجه خليل اميرعضدي عموزاده و داماد ناصرديوان 9 - عباس خان فرزند خواجه خليل و نوه ناصرديوان 10 - خواجه عبدالله اميرعضدي (ناصرديوان) 11 - حسنعلي خان فرزند ارشد ناصرديوان 12 - داريوش خان فرزند حسنعلي خان و نوه ناصرديوان 13 - يدالله خان فرزند ناصرديوان 14 - حسينعلي خان فرزند حسنعلي خان و نوه ناصرديوان 15- كرامت اله خان فرزند ناصرديوان 16- فرج اله خان كمارجي 17 - محمدرضا خان فرزند خواجه خليل و نوه ناصرديوان 18- هوشنگ اميني نوه ناصرديوان 19 - حيدرخان فرزند ناصرديوان 20 - سيد ضياالدين افتخار نوه ناصرديوان ( در حال حاضر از اين جمع تنها آقاي هوشنگ اميني (18)، داريوش خان اميرعضدي (12) و سيد ضياالدين افتخار(20) در قيد حيات مي‌باشند)

ناصرديوان در سال 1361 ق برابر با 9 ارديبهشت 1321 خورشيدي پس از يك عمر مبارزه و تلاش براي دفاع از وطن و آزادي مردم شهرش ديده از جهان فرو بست و طي مراسم باشكوهي در قبرستان گلبن در كنار آرامگاه حاج كاظم گلبن كازروني در خيابان اميركبير فعلي و جنب مدرسه شهيد محسن پور به خاك سپردند.

"مرحوم سعيدي در قطعه شعري ماده تاريخ فوت ناصرديوان را چنين آورده است:

عقل، تاريخ وفاتش از سعيدي خواست، گفت:

حشر عبداللهِ نامي با اباعبدالله است (1361 ق) [8].

نماي قديم قبرستان گلبن مشرف به خيابان قدمگاه و در خيابان اميركبير فعلي

اطاق وسط مقبره حاج كاظم گلبن شاعر كازروني مي‌باشد. در سمت چپ دو اتاق بوده كه در اتاق اول به ترتيب  مقبره خواجه خليل اميرعضدي عموزاده و داماد ناصرديوان 2- مقبره ناصرديوان 3 - مقبره خانم طوبي دختر ناصرديوان و همسر خواجه خليل 4 - رخشنده خانم همسر ناصرديوان 5- محمدرضا خان نوه ناصرديوان و فرزند خواجه خليل 6- ميرزا احمد اميرعضدي پسرعمو و پسرخاله ناصرديوان و در اتاق ديگر 1 - مقبره قمربي بي خواهر ناصرديوان 2 - خواجه باشي اميرعضدي عموزاده ناصرديوان قرار داشته است. در زير مجسمه شير سنگي هم مقبره خواجه تيمور و خواجه محمدرضاخان اميرعضدي قرار داشته است[9]

با همه اين احوال، امروزه اين چهره ملي و مبارز نه تنها از آرامگاه درخوري برخوردار نيست، بلكه نسل جديد چندان شناختي از وي و مبارزاتش به همراه ساير آزادي‌خواهان كازرون ندارند. طي دهه‌هاي گذشته  تنها يكبار در مردادماه سال 1382 به همت اعضاي انجمن هم‌انديشان جوان، سمينار بزرگداشت ناصرديوان با حضور و سخنراني علمي مرحوم دكتر جمشيد صداقت‌كيش –  استاد دانشگاه – و موسي مطهري زاده – پژوهشگر تاريخ – درميان استقبال پرشور مردم و دوست‌داران اين بزرگ مرد در كازرون برگزار گرديد و البته انتشار دو كتاب (منابع معرفي شده ذيل اين نوشته) و چند مقاله و ديگر هيچ.

نخستين سمينار يادمان ناصرديوان كازرون به همت تشكل مردم نهاد انجمن هم انديشان جوان. كازرون - سالن كانون شهيد عسكري 29 مرداد ماه 1382 [10]

* اين نوشته تقديم مي‌شود به روح مرحوم عمادالدين اميرعضدي به پاس عشق و علاقه به تاريخ كازرون و تلاش در جهت ثبت ميراث مصور و مكتوب خاندان اميرعضدي.

* با تشكر ويژه از جناب آقاي علي اميرعضدي فرزند مرحوم عماد اميرعضدي كه تصاوير و برخي اطلاعات اين نوشته را در اختيار نگارنده و سايت كازرون نما قرارداد.

پي نوشت:

[1].اسناد سجلي ايشان در اداره ثبت احوال كازرون موجود است

[2].مطهري زاده ، موسي. ناصرديوان كازروني به روايت اسناد. نشركازرونيه. تهران. 1383. ص 12.

[3]. همان ص 13

[4]. مطهري زاده، موسي. جنبش ضد استعماري جنوب و آزاديخواهان كازرون. نشر قو. تهران. 1378. ص55.

[5]. همان. ص 54

[6]. همان. ص 55

[7]. همان. ص 56

[8]. ناصرديوان كازروني به روايت اسناد. ص 98

[9]. تصاوير مربوط به ناصرديوان از آرشيو مرحوم عمادالدين اميرعضدي 

[10]. عكس از آرشيو انجمن هم انديشان جوان.