کمپین فعالان رسانه و مجلس مستقل آینده به خوبی در سراسر کشور فراگیر شده است.از آنجا که فعالان رسانه و بیش از همه رسانه های محلی در این کمپین محوریت دارند مناسب می دانم رهیافت جدیدی از رسانه های غیردولتی در ایران را که حاصل سال ها مطالعه و تجربه است ارایه کنم.

رسانه های داخلی در این تقسیم بندی به رسانه های حزبی، شبه حزبی و مستقل تقسیم می شوند. ماهواره و شبکه های اجتماعی با توجه به منشا خارجی تولید پیام در اولی و زیرساخت ها و کنترل های خارجی در دومی، اسب تروای غربی برای جامعه ایرانی محسوب می شوند. رسانه های مستقل به ویژه در نواحی و مناطق مختلف در این مواجهه، نه تنها مرزبانان فرهنگی کشور هستند بلکه توان نفوذ در عرصه های فکری و بالاتر از آن فتح جنگ نرم تحمیل شده را دارند. رسانه های حزبی و احزاب با توجه به ساختار سیاسی و نظام ولایی در ایران با واقعیت های متعددی روبرو هستند.

اول، واژه حزب با این که بومی است اما ساختار احزاب در کشور بومی سازی نشده است.

دوم، فراگیری و دربرگیرندگی احزاب که از معیارهای مهم ارزیابی است در کشور با وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد و حزب عمدتا در محافل خاص کاربرد دارد.

سوم، برخی از احزاب چندنفره و شبه کاغذی به دلیل این که سطح تماس محدودی با مردم دارند و از توان فکری نخبگان جامعه بی بهره اند شخص محور هستند و برنامه محور نیستند.

چهارم، اغلب این گونه احزاب قدرت اجرایی لازم برای پیگیری خواسته های خود را ندارند.

پنجم، دائمی نیستند و هنگام انتخابات فعال می شوند و برخی از آن ها فقط محل مصرف پول های تبلیغاتی خاص هستند. فصلی بودن فعالیت های حزبی و اکتفا به صدور بیانیه های مناسبتی متاسفانه به یک رویه غالب در حوزه احزاب تبدیل شده است. خانه احزاب که به تازگی فعال شده نقطه امید فعالان سیاسی مستقل برای ساماندهی این وضعیت البته در یک بازه زمانی مناسب و نه شتابزده بحساب می آید.

ششم، رسانه های حزبی از نظر سیاست ها و منابع مالی به حزب وابسته هستند و این یک امر پذیرفته شده نزد همه فعالان سیاسی است.

هفتم، شفافیت منابع مالی و درآمدی احزاب و گزارش آن ها به مردم لازمه کار حزبی است اما در جهان سوم بطور معمول انتشار نمی یابد.

هشتم، از همه آن ها مهم تر کمپین فعالان رسانه و مجلس مستقل آینده نشان  داد که احزاب و بخش کثیری از نیروهای سیاسی و اجتماعی جامعه در ساختار دوقطبی نمی گنجند و نظام سیاسی برای جذب و مشارکت حداکثری باید جای ویژه ای برای فعالان مستقل سیاسی با توجه به قدرت بازیگری آن ها در نظر بگیرد.

به هر حال، تشکل های سیاسی دارای پروانه فعالیت از کمیسیون ماده 10 احزاب و جمعیت ها حق انتشار عقاید و مواضع خود را دارند و داشتن ارگان رسمی و رسانه حزبی حق قانونی آن هاست.رسانه های حزبی با توجه به تعداد محدود احزاب اصلی در کشور از نظر کمیت زیاد نیستند.اکثریت قریب به اتفاق رسانه ها ، کمترین ارتباط سلسله مراتبی با احزاب ندارند و مستقل هستند.اما تعداد محدودی از رسانه ها باقی می مانند که نه در ساختار حزبی تعریف شده اند و نه مستقل از سیاست های احزاب هستند.ارگان رسمی هیچ حزبی نیستند و منابع مالی تعریف شده و بودجه شفاف حزبی ندارند اما مستقل از چپ و راست رایج سیاسی فعالیت نمی کنند.منافع مردم در این رسانه ها در حاشیه مصالح حزبی قرار می گیرند.در همه جای دنیا پذیرفته شده که وفاداری حزبی نزد اعضا اصلی و در سطح پایین تر برای هواداران از بالاترین نوع وفاداری ها باشد و رسانه های حزبی از این قاعده مستثنی نیستند.اما آنچه که پذیرفتنی نیست وفاداری های افراطی شبه حزبی است.این گونه از رسانه ها که تعدادشان بسیار محدود است ، عمدتاً شخص محور هستند و منابع مالی فراوانی دارند و از بالای سر مردم و سایر رسانه ها و حتی در مواردی بالاتر از جایگاه رسانه های حزبی سخن پراکنی می کنند درحالی که جایگاه قانونی احزاب و رسانه های حزبی را ندارند.

از این رو ، شاهد سه دسته فعال رسانه در کشور هستیم.فعال رسانه حزبی ، پیش از آن که فعال رسانه باشد عضو حزب است و منافع حزبی برای او حرف اول را می زند و رقابت با سایر احزاب و نفوذ در افکار مردم را با هدف کسب قدرت هرچه بیشتر حزبی انجام می دهد.فعال رسانه مستقل در چارچوب قوانین موضوعه از اصول حرفه ای پیروی می کند.ساختار سیاسی را می شناسد و ارزش های آن را ترویج می کند.به عنوان یکی از اصلی ترین گروه های مرجع جامعه هم تراز و حتی بالاتر از سایر گروه ها به مصالح مردم فراتر از چپ و راست رایج و گروه بندی های سیاسی توجه کافی دارد.مستقل از دولت ها ، اشخاص ، احزاب و تشکل های سیاسی به آینده و منافع ملی می اندیشد.فعال رسانه مستقل به اشخاص و گروه های سیاسی هیچ گونه وابستگی اقتصادی ندارد و از منابع محدود خارج از حوزه سیاست و عمدتاً زمینه های صنفی امرار معاش می کند.فعال رسانه شبه حزبی ، تعریفی مغایر با این دو فعال رسانه دارد.

انتخابات ، یکی از بزرگ ترین صحنه های اثرگذاری فعالان رسانه در سرنوشت سیاسی و اجتماعی جامعه است.مردم به فعالان رسانه های مستقل اعتماد کامل دارند و توصیه های آن ها را به سرعت در ارتباطات میان فردی و شبکه های اجتماعی منتشر می کنند.کمپین مجلس مستقل آینده به عنوان یک مدل همکاری خودجوش ، فراگیر و راهبردی فعالان رسانه در بالاترین سطح مشارکت های اجتماعی و سیاسی یعنی انتخابات مجلس شورای اسلامی در این روزها به خوبی شناخته شده است.

براساس این تقسیم بندی ، سه نوع پیام در فضای رسانه تولید و توزیع می شود.پیام حزبی برای اعضا و هواداران و نشر آن در جامعه برای تاثیرگذاری بر مردم و کسب قدرت حزبی هرچه بیشتر از وظایف ذاتی رسانه های حزبی است.پیام حزبی چیزی شبیه بیانیه است و در آن منافع حزبی حرف اول را می زند.رسانه های مستقل بویژه در نواحی و مناطق مختلف کشور نزدیک ترین سطح تماس را با مخاطبان طلایی و مردم دارند.به دلیل عدم وابستگی به اشخاص و گروه های سیاسی مورد وثوق جامعه هستند.پیام های تولیدی آن ها به سرعت در ارتباطات میان فردی توزیع و فراگیر می شود.کمپین مجلس مستقل آینده مصداق بارز این نوع پیام است که بیش از همه رسانه های محلی آن را در سراسر کشور فراگیر ساخته اند.پیام رسانه های شبه حزبی در هاله ای از ابهام قرار می گیرد.در این نوع از رسانه ، منبع تولید پیام به طور مطلق خارج از رسانه است و ربطی به حوزه رسانه ندارد.درحالی که فعالان رسانه های حزبی هم حق اظهار نظر دارند و فقط واسطه انتقال پیام نیستند.

مخاطب در این رهیافت ، تقسیم بندی خاصی دارد.مخاطب علاقمند به فعالیت های حزبی در انتهای فرایند به توزیع پیام های حزبی به عنوان مخاطب عام و نه هوادار اقدام می کند.مخاطبان طلایی و نخبگان فکری جامعه اغلب مستقل از گروه های سیاسی و در تعامل نزدیک با رسانه ها هستند.اکثریت مردم از این نخبگان پیروی می کنند و در این چارچوب قرار می گیرند.معنای دیگر این گزاره این است که مردم از رسانه های مستقل تبعیت می کنند.فراگیر شدن کمپین مجلس مستقل آینده ، آن هم در کمترین زمان ممکن و فقط با سرمایه اجتماعی در برابر بودجه های سنگین تبلیغاتی که سال هاست صرف سناریوی تکراری چپ و راست سیاسی و اسامی تکراری در جامعه می شود به روزترین و کارآمدترین نمونه برای این نوع از همکاری بین فعالان و مخاطبان رسانه های مستقل در این روزها به شمار می رود.مخاطبان رسانه های شبه حزبی با این که هوادار حزبی نیستند اما خواسته و ناخواسته در هزارتوی سیاست آن ها قرار می گیرند.

اکثریت قریب به اتفاق رسانه ها و بویژه فعالان رسانه ، مستقل هستند و در زیر سایه سیاست قرار ندارند و از شخصیت و هویت مستقل برخوردارند.نتیجه فراگیر شدن هرچه بیشتر کمپین فعالان رسانه و مجلس مستقل آینده ، الگوسازی و تداوم این راه جدید در خانواده رسانه و کاستن از تعداد قلیل رسانه های شبه حزبی و افزودن بر تعداد بسیار کثیر رسانه های مستقل در ایران اسلامی است.

* کارشناس ارشد روابط بین الملل

    a.saeedabadi45@gmail.com