رسول اكرم(ص): حق همسايه آن است كه بناي خود را از بناي او بالاتر نبرند.

معماري اسلامي برگرفته از زبان قرآن است و عمق و غناي تمدن اسلام را با بهره گيري از روح معنويت نشان مي دهد. ارتباط معماري با دين اسلام، نشانه ي اعتقاد به توحيد، ايمان و عمل به آموزه ها و تعاليم دين اسلام است.

معماري ايراني – اسلامي ، همواره بر حفظ و ايجاد حريمي براي اهل منزل بوده و طراحي خانه ها با اصل حريم و حجاب در ارتباط بوده تا از ديد نامحرمان و غريبه ها در امان باشند. خانه ها، اهالي خود را همچون لباسي در بر مي گرفتند و آرامش و حريم خصوصي اهل منزل را از نگاه هاي مزاحم مصون مي داشتند. زيستن در اين خانه ها كه با آداب و معماري اصيل اسلامي بنا شده اند،‌ اهالي خود را به آداب مسلماني خو مي دهد،‌ و در تربيت فرزندان، آنان را به شيوه هاي مسلماني مي پروراند.

حتي در ساختمان هاي ديني كه در پاريس، لندن و مونيخ و ديگر شهرهاي اروپايي بنا شده اند، ساختمان ها به شيوه ي معماري اسلامي ساخته شده است.

متأسفانه امروزه خلاء اين معماري ايراني – اسلامي را به وضوح احساس مي كنيم. در معماري سال هاي اخير نوعي تجملات،‌ بي بند و باري و غرب زدگي معماري را شاهد هستيم. ‌در دهه ي اخير ذهنيت جامعه ي مهندسين به تدريج از آموزه هاي معماري ايراني – اسلامي  فاصله گرفته است و تمايلات شديدي به فرهنگ غير بومي دارد.

به اين ترتيب نه تنها صنعت ساخت و ساز كشور بطور نسبي از يافته ها و دستاوردهاي معماري اسلامي ايراني و استانداردهاي ساختمان سازي محروم شده است، بلكه تقريباً بطور كامل تمام هويت و داشته هاي ارزشمند تجربي و تاريخي خود را نيز از دست داده است و همه اين موارد در سايه كم توجهي دستگاه هاي ذيربط از دانشگاه ها كه مبدأ فرهنگ سازي و آموزش محسوب مي شوند تا دستگاه هاي مديريتي،‌ طراحي، مشاوره اي،‌ پيمانكاري و نظارتي كه متولي اين بخش از توسعه كشور مي باشند، رخ داده است.

زيستن در خانه اي كه همه چيزش بر صراط غرب و مدرنيسم بنا شده است، انساني را در خود مي پروراند كه واجد سبك زندگي غربي مي شود و چه بخواهد چه نخواهد ديگر نمي تواند اصول اسلامي را رعايت كند و به تدريج با پذيرش تفكر معماري ليبرال در درون خانه ها، با اباحه گري و معماري عريان خو مي گيرد. اهل خانه در اين نوع معماري نسبت به غريبه ها و نامحرمان حريم امني ندارند. وقتي خانه حيايي نداشته باشد، صاحب خانه را نيز بي حيا مي پروراند. خانه اي كه حجابي را براي اهلش قرار نمي دهد، پس اهل خانه نيز در مسئله حجاب دچار ولنگاري و بي بند و باري مي شوند و اين يعني بر هم زدن و نابودي نقش خانواده در حجاب اجتماعي كه از ثمرات نفوذ تفكر غرب در معماري ايراني – اسلامي  است.

پنجره هاي خانه ها با ابعاد بزرگي كه دارند (پنجره هاي قدي) و عدم رعايت مشرفيت، به پرده سينما تبديل شده و به راحتي امكان ديدن درون خانه همسايه ها وجود دارد و تماشاي همسايه ها از پشت شيشه ي پنجره ها متأسفانه به تفريحات مردم بدل شده است. حمام و توالت ها طوري طراحي مي شوند كه بعضاً اطراف آن جداره اي جز شيشه اي شطرنجي وجود ندارد. وضعيت اتاق خواب ها و به خصوص اتاق خواب والدين هم در مكان نامناسب از كنجكاوي و ديد كودكان است. جهت گيري و نوع بالكن ها هم در اين خصوص تأثير گذار است. زني كه براي انداختن لباس به بالكن مي آيد و از داخل كوچه و خيابان، آن بالكن به راحتي نمايان است، آنگاه چه توقعي مي توان از جوانان داشت كه به انحراف كشيده نشوند؟ متأسفانه اين سبك طراحي ها، بناي هزاران ساله فرهنگ معماري را از بين برده اند.

ديروز آشپزخانه ها را اُپن كردند،‌ امروز نوبت حمام، توالت، ‌بالكن و غيره است. امروزه حائل ميان دو واحد آپارتمان كه در كنار هم در يك طبقه ساخته شده اند فقط يك ديوار 20 سانتي است،‌ كه به راحتي صداي واحد كناري را به داخل خانه انتقال مي دهد و اين يك فاجعه اجتماعي است. از داخل نورگيرهاي مشترك آپارتمان ها به دليل روبرو قرار گرفتن پنجره ها و فاصله كم بين آنها به راحتي داخل اتاق هاي واحد هاي ديگر ديده مي شود؛ و بعضاً موجب ارتباط نامشروع مي گردد. به راستي چه استانداردي در اين خصوص در نظر گرفته شده است؟ با توجه به تمايل به فرهنگ غير بومي در دوران كنوني و كمرنگ شدن حريم هاي خصوصي در خانه ها، بايد هر چه سريعتر نسبت به تعيين الگوي مشخص، منطقي و اسلامي، مبتني بر معماري شاخص و ارزشمند گذشته اقدام كرد و در اين رهگذر همراهي دستگاه هاي ذيربط را مي طلبد.

حال سئوال اين است كه چه بايد كرد؟ به نظر مي رسد كه دانشگاه ها و به خصوص دانشكده هاي فني و مهندسي يا نهادهايي مانند سازمان نظام مهندسي و دستگاه هاي ذيربط،‌ مي توانند به عنوان نقطه شروع آموزش و فرهنگ سازي، بيشترين نقش را در رفع اين نابساماني ها بر عهده داشته باشند.

توسعه پژوهش، تحقيق و مطالعه در مورد اصول، ضوابط و ويژگي هاي منحصر به فرد معماري ايراني – اسلامي، و يا حتي برگزاري مسابقات طراحي ساختمان با الگوي بومي و ايراني – اسلامي ، تأثير قابل ملاحظه اي در احياء ارزشها، سنن و الگوهاي مترقي معماري اين مرز و بوم مي تواند داشته باشد.

پيشنهاد مي گردد كارگروهی در شهرداري يا نظام مهندسي ساختمان تحت عنوان كار گروه نمادها و نشان هاي معماري ايراني – اسلامي تشكيل شود. اين كارگروه مي تواند اصول طراحي ساختمان ها و به كارگيري نمادها و فرهنگ بومي منطقه را در معماري ايران – اسلامي تدوين كند. اميدواريم با تكيه بر معماري با حجاب شاهد احياي سبك زندگي منطبق بر اصول اسلامي باشيم. 

*دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی