عصر روز 19 دی ماه 1395 بود که دوستان و آشنایان از گوشه و کنار زمزمه می کردند ؛ "هاشمی رفسنجانی فوت کرد". در میان این زمزمه ها گاه خوشحالی ها و ناراحتی ها دیده می شد، مردم طبق پیشینه ای که از آقای هاشمی در ذهن داشتند، قضاوت های مختلفی انجام می دادند که گاه با تهمت ها و تندروی ها و برخی مواقع هم با مقدس نمایی و غلو همراه بود.

این تنش و اختلاف در بیان شخصیت و منش هاشمی در بعد وسیع تری از رادیو تلویزیون جمهوری اسلامی ایران و شبکه های معاند ماهواره ای هم شنیده می شد. صدا و سیمای ایران هاشمی را حواریون و انصار امام و انقلاب، عالمی متفکر، فقیهی زمان شناس، مجاهدی خستگی نشناس و برادری مهربان برای ضعیفان خطاب می کرد و ایشان را سفید سفید تحویل ملت ایران دادند. اما از آنطرف، رسانه های ضد انقلاب آقای هاشمی را مزدور، ضد حقوق بشر، خفه کننده ی صدای منتقدان، قاتل زنجیره ای، منشأ تمام فسادهای اقتصادی و دشمن انقلاب و رهبری معرفی کرده و با سیاه نمایی، ایشان را یک چهره ی منفور  و منزجر نزد مردم معرفی می کردند.

با کمی درنگ در تاریخ زندگانی آقای هاشمی رفسنجانی، متوجه کذب بودن و انحراف در هر دو طرف خواهیم بود، چراکه هیچ یک از این توصیف هایی که در رسانه های داخلی و خارجی در مورد ایشان ابراز می شود، جمعا و توأم با هم صحیح نخواهد بود و مردم هیچ یک را مورد قبول نمی دانند.

تکلیف رسانه های خارجی که روشن است، اما رسانه ی ملی با توجه به فهم و درکی که از مردم ایران سراغ داریم، نمی بایست اینقدر در مورد این شخصیت انقلابی غلو نموده و ایشان را مثل یک عارف کامل معرفی نمایند. چراکه اگر مردم از فهم و درکی بالا برخوردار نبودند، در تشییع ایشان به این صورت ظاهر نمی شدند، اگر مردم ایران به نقاط حساس سیاسی و اجتماعی معرفت نداشتند، با لااله إلا الله خود هاشمی را تا حرم مطهر امام خمینی (ره) بدرقه نمی نمودند، اگر مردم ایران بصیرت نداشتند، هیچ گاه در نقاط مختلف کشور برای ایشان مراسم ترحیم برگزار نمی کردند. پس بر رسانه ی ملی بود که از رهبری معظم سبقت نمی گرفت و مرحوم حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی را خلاف آنچه باید در اذهان مردم جای گیرد معرفی نمی کرد.

اما آقای هاشمی رفسنجانی که بود؟ و در دوران قبل از انقلاب، شکل گیری انقلاب اسلامی ایران و دوران پسا انقلاب چه فعالیت ها و عملکردهایی را از خود نشان می داد؟

حجت الاسلام علی اکبر هاشمی رفسنجانی در سوم شهریور ماه سال 1313 در روستای بهرمان شهرستان رفسنجان و در خانواده‌ای نسبتاً ثروتمند به دنیا آمد. او یکی از 9 فرزند میرزاعلی هاشمی بهرمانی و ماه‌ بی‌بی صفریان است.

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی تحصیل را، از سن 5 سالگی در مکتب خانه ای در نوق آغاز نمود. در سن 14 سالگی به قم رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت و به درجه اجتهاد نائل شد. اساتید وی در حوزه علمیه قم آیات عظام سید حسین طباطبایی بروجردی، امام خمینی (ره)، سید محمد محقق داماد، محمدرضا گلپایگانی، سید محمد کاظم شریعتمداری، عبدالکریم حائری یزدی، شهاب ‌الدین نجفی مرعشی، محمد حسین طباطبائی و حسینعلی منتظری بوده‌ اند.

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در سال 1337 با عفت مرعشی که دختری از خانواده روحانی و از نوادگان سید محمدکاظم طباطبایی یزدی است، ازدواج کرد. او خواهر حسین مرعشی، معاون سیدمحمد خاتمی در دوران ریاست جمهوری و از مدیران اصلی دولت سازندگی است. ثمره این ازدواج 5 فرزند به ترتیب و به نامهای فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر است.

وی در آنجا تحت تاثیر تعلیمات امام خمینی (ره) به سیاست روی آورد و به مخالفت با حکومت محمدرضا شاه پهلوی و انقلاب سفید او پرداخت. با تبعید امام، نقش هاشمی در مبارزه با شاه و نمایندگی امام در داخل کشور پررنگ ‌تر شد. با وجود نگرش ضد غربی انقلابیون، او سفرهای زیادی از ژاپن در شرق تا 20 ایالت از ایالات متحده در غرب کرد.

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی پس از انقلاب اسلامی، عناوین افتخاری متعددی را از مجامع علمی دنیا کسب کرده و دانشگاه تهران نیز عنوان دکترای افتخاری علوم سیاسی را به وی اهدا کرده است.

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی بیش از آنکه به عنوان یک شخصیت علمی شناخته شده باشد، به عنوان یک چهره سیاسی مطرح است و این هم به خاطر فعالیت های فراوان سیاسی وی در دوران قبل و بعد از انقلاب است. وی فعالیت سیاسی خود را از سال 1340 آغاز کرد. او در دوران قبل از انقلاب، بسیار به امام نزدیک بود. 

هاشمی در دوران پیش از انقلاب و در طول نهضت امام خمینی (ره) به صورت یک عضو فعال و همیشه در صحنه حضور داشته است. نمونه بارز حمایت ایشان از امام خمینی (ره)، حرکتی بود که وی به همراه دیگر علما در اعتراض به زندانی شدن امام انجام دادند. اینان که بعداً در ادبیات سیاسی به عنوان «مهاجرین» شناخته شدند، به سمت تهران حرکت کردند و با اجتماع در جلوی شهربانی، اعلام داشتند یا امام را بدون قید و شرط آزاد کنند و یا اینکه ما را همانند ایشان به زندان بفرستند.

حضور فعال وی در تمامی صحنه ها مایه قوت قلب مردم خصوصا در شهر قم شده بود. به همین سبب شاه و ماموران ساواک به منظور فروکش کردن آتش انقلاب در قم، چاره را در آن دانستند که افراد موثر را دستگیر و روانه زندان کند. از این‌روی، وی را به همراه آقای ربانی شیرازی، بدون در دست داشتن هیچ‏گونه سند و مدرکی، دستگیر کرده و به زندان بردند.

وی با گروه هایی که وجهه اسلامی داشته و مخالف رژیم بودند نیز همکاری های زیادی داشت که نمونه بارز آن همکاری با گروه محمد بخارایی بود. رژیم که به این همکاری پی برده بود، کوشش کرد تا مدرک و سندی در این زمینه بدست بیاورد و حتی با شکنجه دادن آقای هاشمی تا سرحد مرگ، خواست از وی اعترافی بگیرد، ولی موفق نشد.

از جمله فعالیت های سیاسی وی در دوران پهلوی، حرکت هدفمند در راه نهضت بود. یکی از این حرکت ها که دارای آثار بسیار مثبت بود، تشکیل شبکه ای از روحانیون وفادار به اندیشه های امام بود به نام «روحانیت مبارز». این تشکل که در اواسط سال 1356 تشکیل شد، از اعضایی همچون شهید بهشتی، استاد مطهری، شهید مفتح، شهید باهنر، حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی، آیت الله مهدوی کنی، آیت الله خسروشاهی، عبدالمجید ایروانی، حجت الاسلام ناطق نوری، معادی خواه، شجونی، مهدی کروبی، هادی غفاری و... در آن حضور داشتند.

فعالیت های سیاسی هاشمی رفسنجانی در دوران نهضت باعث شده بود تا امام خمینی(ره) وی را به عنوان یکی از افراد مورد اعتماد خود قرار دهد و از وی به عنوان یکی از اعضای شورای انقلاب در کنار بزرگان دیگری همچون شهید بهشتی، شهید مطهری، شهید باهنر و رهبر معظم انقلاب استفاده کند. اگرچه در بعد فردی، عمده فعالیت مبارزاتی وی پیش از انقلاب را سخنرانی‌های مختلف و کارهای انتشاراتی تشکیل می‌دادند، ولی امام در دوران تبعید، نقش مدیر مالی مبارزات انقلاب و نیز ارتباط با سایر گروه‌های انقلابی را نیز بر عهده وی گذاشته بود.

در چند سال اخیر، ایشان با موضع گیری ها و جهت دهی هایی که در برخی امور کشوری، به خصوص در جریان فتنه سال 88  داشتند، مورد انتقاد جامعه ی انقلابی و حزب اللهی قرار گرفت و اختلاف دیدگاه ها با اکثریت قریب به اتفاق ملت ایران و رهبر معظم انقلاب در خصوص فتنه گران و مواضع مختلفی که در همین روزهای اخیر درخصوص رابطه و گفتمان ایران با استکبار داشت، موجب کاهش محبوبیت و قرار گرفتن ایشان در موضع انتقاد شده بود.

از این تاریخ زندگانی می توان نتیجه گرفت در زندگی هاشمی رفسنجانی نشیب و فراز های متعددی وجود دارد و خدمات و جان فشانی هایی که ایشان در شکل گیری انقلاب و پیشبرد آن صورت گرفته را نمی توان نادیده گرفت، لذا اینکه ما اوصاف غلو آمیز و دروغ را به هاشمی رفسنجانی نسبت دهیم، یا از طرف دیگر تهمت های ناروا  و تفرقه زایی را به ایشان برچسب کنیم، خلاف سیره ی اهل بصیرت و رهبری خواهد بود .

اما شاخص ما در معرفی حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی کیست، از چه کسی احوال ایشان را جویا شویم؟

با مراجعه به متن خردمندانه و سرشار از نکته ها و مملو از پند ها که رهبر معظم انقلاب  در پی ارتحال ایشان  منتشر نمودند، متوجه می شویم که هاشمی را همسنگر و هم رکاب سال های مبارزه و انقلاب و همکار در این سال ها معرفی می کند، هوش وافر و صمیمیت کم نظیر در آن سال ها و تکیه گاه بودن ایشان را در سال های انقلاب و نه سال های اخیر را یاد آور می شوند، اختلاف نظر ها را کتمان نمی کنند، آن را از انظار عمومی پنهان نمی دارند و ایشان را یک چهره ی کاملا سفید و منزه از عیب معرفی نمی فرماید. وسوسه ی خناس ها که در سال های اخیر با شدت به سمت آقای هاشمی سرازیر شده بود را ذکر می کنند و از عدم تاثیر این وسوسه ها در محبت آقای هاشمی نسبت به خودشان صحبت می نمایند،  یعنی حقایق را تماما ذکر می کنند و از کلمه ای دروغ، غلو و تهمت علیه ایشان استفاده نمی فرمایند.

در ادامه، رهبری معظم انقلاب اسلامی^{(مدظله العلی)} می فرمایند: با فقدان هاشمی، اینجانب هیچ شخصیت دیگری را نمی‌شناسم که تجربه‌ای مشترک و چنین درازمدت را با او در نشیب و فرازهای این دوران تاریخ‌ساز به یاد داشته باشم.

این نکات حتما باید مورد توجه قرار گیرد که رهبری معظم فقدان آقای هاشمی را مساوی با چه چیز دانسته اند و فقدان ایشان موجب چه مسأله ای می دانند.  

در آخر این پیام تسلیت رهبری معظم انقلاب،حضرت آیت الله خامنه ای ^{(مدظله العالی)}  همه مسئولان و دست اندر کاران مملکت را مورد خطاب قرار می دهند و همه را متوجه مسأله ی حساب و قیامت می نمایند و می فرمایند: اکنون این مبارز کهنسال در محضر محاسبه‌ی الهی با پرونده‌ای مشحون از تلاش و فعالیت گوناگون قرار دارد، و این سرنوشت همه‌ی ما مسئولان جمهوری اسلامی است.

حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی با آن همه فعالیت گوناگون و اختیارات و نفوذ بین المللی که داشتند در یک لحظه همه را تقدیم خاکیان کرده و به ندای معبود لبیک گفت. حال در سرایی دیگر مورد محاسبه ی خداوند قرار گرفته و اعمال خود را یک به یک به خداوند عرضه می دارد، بر طبق آن سرنوشت ابدی ایشان تعیین تکلیف می شود. سرنوشت همه ی ما مردم و مسئولان اینچنین خواهد بود. عبرتی که در این فراز از پیام رهبری در خطاب به مسئولین آمده باید مورد توجه قرار گیرد و سرلوحه ی تمام مسئولین باشد و بدانند که خادم همین مردمی هستند که به خاطر آنها پست و مقام گرفته و ارتزاق می شوند. مسئولین باید بدانند که امضای آنها، قضاوت آنها، موضع گیری آنها و خدمات آنها مورد بازخواست خداوند قرار می گیرد و روزی باید پاسخگوی این فعالیت ها باشند. اگر خادم بوده اند که رحمت و بهشت خداوند را خریده اند و خدای ناکرده اگر خائن به مملکت و مردم ، وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعینَ .

والسلام علی عبادالله الصالحین           

احسان روانان

5 بهمن ماه 1395