مشکلات آبی شهرستان کازرون ، راه های برون رفت از «وضعیت فعلی» و روش های حل «بحران های پیش رو».

پهنه ی جغرافیایی شهرستان بزرگ کازرون طی چندین هزار سال پیاپی، «مأمنی» برای استقرار تمدن های متفاوت دینی و ملی و «مرکزی» جهت علم آموزی و گسترشِ علوم دینی و طبیعی به سایر مناطق و بلاد دور و نزدیک بوده که بی شک مردمانِ پر تلاش، حماسه ساز و خون گرم ساکن در این نواحی، تاثیر به سزایی در «فرهنگ سازی» های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خود و دیگران داشته اند در این میان اما یکی از مهم ترین علل حضور و استقرار «پایتخت» های فرمان روایانِ ملی و منطقه ای در آن، همانا وجود رودخانه های همیشه جاری و منابع آبیِ غنیِّ زیر زمینی محسوب و همین مهم نیز البته موجبِ تبدیل آن به منطقه ی «کشاورزی محور» و تهی شدن از صنایع و کارخانه های مولد و اشتغال زا طی دهه های اخیر گردیده است. با توجه به مشکلات ناشی از خشک سالی های متوالیِ سال های گذشته و بحران های احتمالی آینده و از طرفی انتشار «بگو، مگو» های محفلی، خانوادگی و اجتماعی در رابطه با منابع آبی شهرستان، انتقال بخشی از منابع آبی به استان همجوار و ربط دادن بخشی از معضلات به همین خط لوله و... موارد زیر جهت اطلاعِ مردم، همسایه گان، مدیران و تصمیم گیران سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهرستان و استان، مورد اشاره قرار می گیرند.

۱- نقش آب در تامین نیازمندی های فردی، کشاورزی، تاسیس صنایع بزرگ و کوچک و استمرار حیاتِ جوامعِ انسانی و حیوانی غیر قابل کتمان بوده و طبیعی است که ایجاد و اضمحلال تمدن های بشری، دایر مدار وجود و فقدان آب در کره خاکی ما گردیده است. در این میان البته همه ما مجبوریم در کنار یک دیگر از منابع آبی و کانی به خوبی بهره برداری نموده و مشکلات خود را حل و فصل نماییم ،

۲- شهرستان کازرون که قرن ها به سرسبزی و پرآبی و بهره مندی از انواع و اقسام میوه های درختی و کشت زارهای متنوع شهرت داشته، سالیانی است که حال و روز تقریبا «ناخوشی» را سپری می نماید به گونه ای که نه «بهار»هایش نشاط سابق را ایجاد می نماید و نه پاییز و تابستان هایش از حال و هوای مناسبی برخوردار است؛ چراکه قنات ها و چشمه ها عموما و دریاچه ی آب شیرینش نیز خصوصا خشکیده و سه رودخانه ی غیر فصلی نیز البته کاملا «بی رمق»، نفس های آخر را سپری می نمایند .

۳- این که چرا کازرون به این وضعیت دچار گردیده و عوامل به وجود آورنده ی مشکلات چیست؟ قطعا نیازمند بررسی های کارشناسان حوزه ی زمین شناسی و متخصصان مرتبط با منابع آبی استانی و کشوری است، آن چه اما در این جا می توان اذعان نمود این است که مشکلات موجود بیش از آن که ریشه در کم بارشی ها جَوّی داشته باشد، محصول بی مدیریتی ها و کوتاه نگرشی های دست اندرکاران آبِ کشوري، سیاسی کاری های سیاست بازان، دخالت های بی جای افراد غیر مرتبط با حوزه های آبی و سپردن افسار مدیریت کلان امور آب به « غیر متخصصین » و یا « متخصصینِ فامیلی و جناحی » ! بوده و همین امور هم موجب بروز مشکلات فراوان در استان پهناور و در عین حال کُهنِ فارس بزرگ گردیده است .

۴- طبق آخرین اطلاعات تقسیماتی، ۳۱ استان، ۲۶۸ شهرستان، ۱۱۴۸ شهر و هزاران بخش و روستا در کنار  هم، کشور بزرگ و خوش نقش ایران را در کره خاکی تشکیل داده و طبیعت سرزمینی به گونه ای است که «سفره» ای به پهنای مجموع این محدوده جغرافیایی، البته به صورت پراکنده و غیر متمرکز، گسترانیده شده و قرار است جمعیتی ۸۰ میلیونی به شکل اشتراکی از این مواهب و نعمت ها بهره مند شوند. بر همین اساس، تمامی منابع جاری و کانی «روی» و «زیرین» زمین، از جمله آب های سرزمینی، متعلق به آحاد ایرانیان بوده و قطعا هرگونه اقدام و عملی برای خدشه به این روند پذیرفته شده، موجب گسست در وحدت و هم گرایی های کشوری و منطقه ای خواهد گردید. در همین راستا همان گونه که انتقال نفت و گاز از یک نقطه به نقطه ای دیگر، با هزاران کیلومتر فاصله، حقّی طبیعی تلقی می گردد، بهره مندی مناطق فاقد منابع آب، از سفره های آب های جاری و ساکنِ مناطقِ برخوردار نیز، کاملا قانونی خواهد بود.

۵- شهرستان کازرون، با مشخصات سرزمینی و شاخص های اقلیمی، دارای گنجایش و ظرفیت های تعریف شده ای است که سفره های زیرزمینی و آب های جاری آن نیز تابعی از همین روند بوده و خروج از این چارچوب طی سال های گذشته و استمرار آن در آینده قطعا موجب بروز مشکلات عدیده ای هم برای ساکنان بومی و هم همسایگان خواهد شد. افزایش روزافزون جمعیت، استقرار ایستگاه تولید برق با استفاده از منابع عظیم آبی، فقدان سیاست گزاری های علم محور برای تغییر مسیر کشاورزی به سمت تولیدات غیر نیازمند به حجم بالای آب و البته کم بارشی های چند سال گذشته و البته انتقال غیر مدیریت شده منابع آبی به دیگر مناطق تنها بخشی از علل بروز مشکلات فوق الذکر محسوب می شوند.

۶- بر اساس پیش بینی های صورت گرفته توسط کارشناسان حوزه ی آبی و دستور مقام های استانی و کشوری بخش های عمده ی جغرافیای کازرون از ۱۴ سال قبل به عنوان «مناطق قرمز» برای حفر چاه معرفی گردیده و قرار بوده که هیچ گونه مجوزی برای بهره برداری از این منابع زیر زمینی صادر نشود، متاسفانه اما در همین مدت ده ها چاه عمیق و نیمه عمیق طی لابیِ افراد مرتبط با مراکز فشار، از جمله نمایندگان مجلس، تنها در همین مناطق حفر گردیده و در عوض بخش عمده ای از کشاورزان و باغداران قدیمی مورد برخورد دستگاه های متولی قرار گرفته اند.

۷- بر اساس اصول اخلاقی و ضوابط پذیرفته شده ی دینی و کشوری، هیچ کس نمی تواند از دسترسی مردمِ دیگر مناطق به منابع آبی، توسط بومیان ساکن در منطقه ی وجود آب اقدام یا اعتراض نماید. اما همین قانون و شرع نیز اجازه نمی دهد که افراد بومی ساکن در مناطق خود نتوانند از آب های سرزمینی اشان بهره مند شوند امری که متاسفانه در حال حاضر بخش هایی از شهرستان کازرون، به ویژه مناطق موجود در جوار چاه ها و لوله های انتقال، مانند روستاهای دهستانِ بزرگ دریس، کمارج ها و...، را با مشکل اساسی مواجه نموده است. یاد آور می شود به دلایل پیش گفته و البته به علت وجود حداقل ده ها چاه عمیق در حاشیه ی کوهستان پایین کازرون، بخشي از منابع آبی به دیگر مناطق منتقل می شود و این در حالی است که به استثنا ی چند روستا، دیگر مناطق مستقر در این ناحیه با مشکل آب آشامیدنی مواجه بوده اند.

۸- طی چند سال اخیر فعالیت هایی عموما غیر عملیاتی، توسط تعدادی از مراکز مردم نهاد، محافل محلی و حتی دولتی جهت جلوگیری از انتقال آب شهرستان به دیگر مناطق صورت گرفته؛ لکن به دلایل پیش گفته و از طرفی پیوستگی های غیر قابل تفکیکِ فرهنگی، سرزمینی و اعتقادی بین ساکنان این حوزه ی تمدنی، تا به حال خوشبختانه هیچ «اقدامی» در این خصوص به عمل نیامده است. در همین رابطه جهت مزید اطلاع هم شهریان عزیز  یاد آور می شود هم اکنون بخش عمده ای از فعالیت های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، خصوصی و حتی دولتی استان برادر، زیبا و خونگرم بوشهر توسط هم محلی های شهرستان کازرون مدیریت می شوند و همین امر موجب «در هم تنیده گی» قومیتی و فامیلی نیز گردیده و شایسته است در کنار هم، سال های کم آبی را، البته با مدیریت صحیح تر، مصرف بهینه و تقسیم عادلانه، پشت سر گذاشته و از هر گونه اقدام و اعتراضی که موجب «واگرایی» های منطقه ای، زیر سئوال رفتن وِجهه دینی و صفات انسانی می شود جداًّ خودداری گردد .

۹- جغرافیای ۴ هزار کیلومتری شهرستان کازرون به عنوان اصلی ترین حلقه میانی دو استان پهناور فارس (با ۱۳۳ هزار کیلومتر) و بوشهر (با ۲۳ هزار کیلومتر) نه تنها در زمینه ی آب، بلکه در تامین نیازهای اساسی هر دو استان شامل انواع میوه، سبزی و صیفی جات و... نقش فوق استراتژیکی را ایفا می نماید و بر همین اساس لازم است که توسط مدیران ارشد و تصمیم گیران هر دو استان بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. در همین راستا به عنوان نمونه علی رغم دریافت مبالغِ ناشی از تبصره «یک درصد» مواد نفتی و گازی توسط استان بوشهر، و البته پرداخت وجه ناچیزی در قبال آب انتقالی کازرون به سازمان آب منطقه ای فارس!، اما توجه خاصی جهت تکمیل سریع تر طرح های آبی شهرستان مانند پروژه سد نرگسی، اتمام تصویه خانه ی فاضلاب و... صورت نگرفته و بدیهی است که در کنار توقعات به حق برداشت آب از منابع یاد شده، انتظار می رود که سرمایه گزاری های متقابلی نیز توسط ذی نفعان محترم جهت توسعه ی «منابع تامین کننده » این ماده ی حیاتی در مناطق مختلف شهرستان صورت گیرد .

۱۰- در حال حاضر ده ها برابرِ میزان آبی که به خارج از شهرستان منتقل می شود، متاسفانه از طریق صدها چاه حفر شده در محدوده کازرون، برداشت «غیر مجاز» و «غیر اصولی» صورت می گیرد و اکثرِ آن ها نیز به صورت بیست و چهار ساعته مشغول پمپاژ منابع زیر زمینی به مزارع و باغ هایی تاسیس شده در تپه ها و نقاط دوردست توسط افراد غیربومی! هستند که طی بررسی های به عمل آمده پدیده «آب فروشی»، آن هم با قیمت های غیر قابل تصور، اخیرا به عنوان یکی از شغل های «آب دار»! برای صاحبان چاه های عمیق و پر آب مورد توجه قرار گرفته است.

نتیجه گیری:

 با عنایت به احتمال ادامه ی کم بارشی ها در کشور و منطقه و لزوم اتخاذ تدابیر پیش گیرانه جهت عبور از بحران های پیش رو و از طرفی رعایتِ سهم نسل های آینده از سفره های زیر زمینی پهنه ی آبی کازرون پیشنهاد می شود :

الف ) کلیه ی مجوزهایی که از سال ۱۳۸۳ با لابی های نمایندگان و افراد صاحب نفوذ در مناطق بحرانی صادر گردیده باطل و ادامه ی بهره برداری از چاه های حفر شده با اقتدار و نظارت مستمر دستگاه های مسئول متوقف و با عاملان این امر خلاف قانون ، برخورد قانونی را به عمل آورند .

ب) با توجه به بهره برداری های مشترک دو استان از منابعِ جاری و ایستای آب کازرون بدیهی است سرمایه گزاری ها نیز بایستی به صورت اشتراکی و به میزان بهره برداری های هر یک از طرفین، تعیین گردد که در همین رابطه لازم است هیاتی کارشناسی با مشارکت جدی مدیران بومی برای مکان یابیِ اجرای سد و آبگیرهای جدید در نقاط مختلف شهرستان، از جمله محدوده ی «بالا» و «زیر» دست رودخانه شاهپور، منطقه دادین، عملیاتی کردن پروژه های آب خیزداری در مناطق مستعد همچون بخش های بزرگ نودان و خشت و نهایتا تقسیم عادلانه ی آب های استحصالی و بهره مندی مردم بومی از آب های انتقالی و... تشکیل و هر چه سریع تر پروژه های مورد توافق را اجرایی نمایند .

ج) نظر به تاثیر غیرقابل کتمان انتقال آب های سرزمینی در خشک شدن باغ ها و مزارع و در نتیجه بی کاریِ عده ی زیادی از کشاورزان زحمت کش، ترتیبی اتخاذ شود تا این افراد به عنوان نیروهای بومی استان بوشهر محسوب و علاوه بر جلوگیری از اخراج آنان ، در مراکز پالایشگاهی و دولتی این استان نیز محترمانه به کارگیری شوند .

د) بر اساس نظریه ی کارشناسان حوزه زمین شناسی و متخصصان آبی ، تکمیل سد نرگسی نقش به سزایی در احیای دریاچه ی پریشان ، رونق کشاورزی در زمین های حاصل خیز بخش بالاده، تقویت سفره های زیر زمینی دشتِ بزرگ کازرون و تلطیف آب و هوای منطقه را به دنبال خواهد داشت که در همین راستا همکاری نزدیکِ نمایندگان محترم دو استان در مجلس ، جدیتِ استانداران فارس و بوشهر و تدابیر ویژه ی سازمان های منطقه ای امور آب و جهاد کشاورزی، می تواند امکان تسریع در تکمیل و بهره برداری از این پروژه را فراهم و بخش عمده ای از مشکلات فعلی را بر طرف نماید .

ه) گرچه مردم کازرون علی رغم وجود مشکلات عدیده ی آبی و البته به بهای خشکیدن باغ ها و مزارع و حتی افت شدید سفره های هزاران ساله زیر زمینی اما سخاوت مندانه حاضر به تقسیم این ماده ی حیاتی بین خود و دیگر هم وطنانشان بوده و همچنان تا زمانی که آبی وجود داشته باشد، به این رویه ادامه خواهند داد؛ لکن برادرانمان در مدیریت تامین آب استان بوشهر توجه داشته باشند که همین الان هم ساکنان شهرستان، خود با مشکلات عدیده ای مواجه شده و شاید در آینده ای نزدیک دیگر منبعِ آبی برای انتقال، استفاده صنعتی و یا کشاورزی وجود نداشته باشد و همین امر می طلبد که طرح های جایگزین برای تامین منابع آب جدید تدبیر شود که از جمله می توان به انتقال از رودخانه ی پر آب یاسوج، راه اندازی تصویه خانه صنعتی از منبع عظیم و بی منتهای خلیج همیشه فارس و...  اشاره نمود .

*کارشناس ارشد سیاسی ، دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی ایران