مریم شفیعی: اهمیت آب و نقش آن در زندگی بشر بر کسی پوشیده نیست. از دیر باز آب را مایه حیات برای همه ساکنان کره زمین، از انسان گرفته تا حیوان و گیاه و محیط زیست، می دانستند. با وجود پیشرفت های شگرف دنیای امروز، هنوز هم آب اهمیت خود را برای زندگی بشر ازدست نداده و به عنوان اساسی ترین فاکتور ادامه حیات جایگاه خود را حفظ کرده است، تا جایی که امروزه در برخی جاهای جهان به عنوان یک رویارویی سیاسی برای دولتمردان مطرح می باشد.

اقیانوس ها و دریاهای بزرگ، دریاچه ها، تالاب ها و رودخانه ها ازجمله منابع تامین کننده آب های سطحی جهان می باشند. هزینه شیرین کردن آب های شور معمولا از نظر اقتصادی به صرفه نیست، و تنها منابع آب شیرین قابل استفاده برای نیازهای اساسی بشر یعنی شرب و کشاورزی می باشند. کشور ایران با قرار گرفتن در منطقه جنب حاره ای و اقلیم گرم وخشک از گذشته های دور همواره با مشکل کمبود آب، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک روبرو بوده است، از این رو وجود منابع تامین کننده آب به ویژه منابع آب شیرین در این مناطق دارای اهمیت فراوانی است.

در بین منابع تامین کننده آب مورد نیاز بشر دریاچه ها و تالاب ها به عنوان منابع آب های سطحی نقش تعیین کنند ه ای دارند. تالاب پریشان از جمله تالاب های آب شیرین ایران است که در جنوب غرب کشور واقع شده است. این تالاب از نظر زیست محیطی و اقتصادی اهمیت فراوانی دارد، و به عنوان يكي ازتالاب هاي ثبت شده در كنوانسيون رامسر می باشد كه از سوی يونسكو به  عنوان ذخيره گاه زيست سپهر شناخته شده است. این تالاب در طی دهه های گذشته دستخوش تغییرات زیادی بوده، ولی در دهه اخیر افتاخیزهای سطح آب آن روند به شدت کاهشی داشته است.

در این پژوهش تاثیر سه عامل خشکسالی، تغییر اقلیم و پارامترهای اقلیمی و عوامل انسانی بر پایین آمدن تراز سطح آب تالاب پریشان طی 37 سال آماری از سال 1352 تا 1388 بررسی شد. در بحث خشکسالی 6 نمایه خشکسالی در سه مقیاس زمانی  کوتاه مدت (3 ماهه )، میان مدت (12 ماهه) و بلندمدت ( 48 ماهه ) بررسی شد. برای این منظور 5 ایستگاه پریشان، دشت ارژن، دشت برم، کازرون و جره با توجه به موقعیت دریاچه در منطقه انتخاب شدند. یافته های خشکسالی در همه ایستگاه ها نشان داد در طی دوره آماری مورد بررسی بیشتر در منطقه خشکسالی های ضعیف و متوسط وجود داشته و خشکسالی شدید به طور متوسط هر 10 سال یک بار رخ داده است. در سال های62، 72، 78 و 87 خشکسالی های بسیار شدیدی رخ داد، در سال های 52، 58، 75، 77، 80، 86 و 88 خشکسالی های شدید ثبت شد و طی سال های 54، 56 و 79 ترسالی های بسیار شدید روی داد. خشکسالی های دهه اخیر تاثیر وافری بر پایین آمدن سطح آب تالاب پریشان داشته و مهم ترین عامل در خشک شدن آب تالاب در سال 1388 بود.

تاثیر عوامل اقلیمی به صورت مدل های اقلیمی بررسی شد. بررسی مدل ها نشان داد در بین پارامترهای اقلیمی بارش موثرترین عامل و بعد از آن پارامترهای تبخیر و دما قرار دارند. با توجه به اینکه تالاب در منطقه نیمه خشک کشور واقع شده، این منطقه از ظرفیت تبخیر بالایی برخوردار است و همچنین روند رو به افزایشی دما در منطقه وجود دارد. بارش پارامتر هواشناسی تصادفی است که با توجه به پیش بینی های صورت گرفته در نرم افزار پیش بینی پارامترهای هواشناسی (SAMS) در سال های آینده انتظار می رود سطح آب تالاب پریشان بالا بیاید و طبق این پیش بینی ها از سال 1394 بالا آمدن سطح آب آغاز می شود و سرانجام در سال 1402 آب تالاب به بالاترین سطح خود می رسد.

بررسی تاثیر عوامل انسانی (چاه های حفر شده در پیرامون تالاب) نشان داد این چاه ها تاثیر بسزایی در پایین آمدن سطح آب تالاب داشته اند و بعد از عامل خشکسالی، موثرترین عامل در پایین آمدن سطح آب تالاب می باشد. بررسی ها نشان داد حفر تعداد چاه های بیشتر از حد مجاز در پیرامون تالاب که از سال 1380 آغاز شد سطح آب تالاب را به شدت پایین آورد. این عامل به همراه خشکسالی در سال های اخیر سطح آب تالاب را پایین آوردند و در نهایت تاثیر همزمان این دو منجر به خشک شدن تالاب شد.

با دانستن این مطلب که در بین عوامل ذکر شده خشکسالی و عوامل اقلیمی از کنترل انسان خارج است و تنها عامل انسانی قابل کنترل و مدیریت می باشد، لذا مسئولین باید با کنترل این عامل تاثیرگذار کوشش کنند تا تراز سطح آب تالاب در سال های آتی پایدار بماند.