«آنچه هم عقل و هم نفس بدان راضي باشد، علم است و آنچه عقل و نفس بدان راضي نباشد، جهل است. »

    قطب الدين شيرازي، فيلسوف قرن هفتم هجري است كه در زمينه حكمت، طب، نجوم، رياضي، شعر و ادب آثار مهمي را به جا گذاشته است. او در شيراز به دنيا آمد و در ميان اهل علم و طالبان حكمت و طب قديم توانست به مقام و موقعيت علمي شايسته اي دست يابد.

    وي علم طب را نزد پدر طبيبش آموخت و در اين دانش به چنان مهارتي رسيد كه در چهارده سالگي در بيمارستان مظفري به جاي پدرش، طبابت كرد. او نزديك به ده سال در اين كار مشغول بود و در اين مدت به مطالعه و يادگيري دانش هاي مختلف نيز مي پرداخت.

    قطب الدين شيرازي، رسالات حكماي قديم چون كتاب قانون ابن سينا را مطالعه كرد و در رويكردهاي خود از اين اثر، تاثيراتي پذيرفت. از ديد او اين اثر با وجود دشواري فن و درك آن، بهترين مباحث و مطالب را در بردارد.

    وي براي فهم صحيح اين كتاب، از محضر خواجه نصير الدين طوسي فيلسوف و رياضيدان بزرگ بهره برد. خواجه نصير الدين بسياري از مشكلات فلسفي قانون را براي او حل كرد. بعد از اين مسئله، وي عزم سفر نمود تا در شهرها و كشورهاي مختلف، علوم تازه اي را ياد بگيرد. او به خراسان، بغداد و آسياي صغير مسافرت نمود و در شهر قونيه كتاب «التحفه المشاهيه» را نگارش كرد. در روم كتاب «جامع الاصول» را در محضر صدرالدين محمد بن اسحاق قونوي فراگرفت و در آنجا با مولانا جلال الدين بلخي ديدار نمود.

     بعد از اين سفرها، او رهسپار شام شد و كتاب قانون و شفا شيخ الرئيس را در آنجا تدريس كرد و سپس به تبريز آمد. وي در اواخر عمر خود به انزوا كشيده شد و در اين مدت كتاب هاي ارزشمندي نوشت.

     قطب الدين فردي بذله گو، نيك صفت و جوانمرد بود، او با بذله گويي و شوخ طبعي در ضمن تدريس، اشعار يا سخنان هزلي گفته و شاگردانش را از مباحث خشك و سخت منطق يا دانش پزشكي خسته نمي كرد.

    از لحاظ فلسفي معتقد بود كه آنچه مورد پذيرش عقل و نفس باشد، علمي است. آنچه را كه نفس نپذيرد، عقل نيز آن را قبول نمي كند. وي حكمت را به دو نوع نظري و علمي تقسيم كرد. حكمت نظري شامل مابعدالطبيعه، رياضيات و طبيعيات مي باشد، حكمت علمي شامل تهذيب اخلاق، تدبير منطق و سياست مدرن است.قطب الدين معتقد بود كه براي وجود نمي توان تعريفي ارائه داد، زيرا امري بديهي و روشن است. منطق از نظر او فني است كه به كمك آن مي توان از خطا در امان بود، لذا يادگيري اين فن براي تمامي افراد، جهت مناسب زندگي را به آنان نشان مي دهد.

     از اين فيلسوف، آثار و رساله هاي مهمي به جا مانده است. نزديك پانزده اثر را به قطب الدين نسبت داده اند كه از ميان آنها مي توان به چند كتب زير اشاره كرد:

     دايره المعارف فلسفي كه به زبان فارسي و در دو بخش مي باشد و بعد از شفاي ابوعلي سينا به عنوان بزرگترين كتاب فلسفي شناخته مي شود. كتاب شرح حكمه الاشراق شامل تحليل و تشريح فلسفه شيخ اشراق است. دانشمنداني چون ملاصدراي شيرازي بر اين اثر حاشيه هايي نوشته اند.بسياري از صاحب نظران اعتقاد دارند كه قطب الدين شيرازي، فيلسوفي توانا و قدرتمند بوده كه قدرت تحليل بالايي در تشريح مسائل فلسفي و منطقي داشته است. برخي از مورخان او را به درياي دانش تشبيه كرده اند و اين به جهت تبحر او بر دانش هاي مختلف است.وي در شعر و شاعري نيز مهارت داشته و به زبان عربي و فارسي، اشعاري را سروده است كه چند بيت از آن آورده مي شود:

     يك چند به ياقوت تر آلوده شديم يك چند پي زمرد سوده شديم

     آلودگي بود وليكن تن را شستيم به آب توبه و آسوده شديم.

 روزنامه رسالت، شماره 7649 به تاريخ 8/7/91، صفحه 14 (انديشه)