***

حسن حاتمي فرزند جواد در فروردين 1313 در محله چاه‌آبي کازرون متولد شد. تحصيلات ابتدايي و غالب تحصيلات دبيرستاني خود را در کازرون گذراند. سپس به شيراز رفته، در آنجا دوره‌ي ضميمه‌ي دانشسراي مقدماتي را نيز گذراند. پس از آن به کازرون برگشت و از سال 1337 به عنوان معلم در دبيرستان‌هاي اين شهر مشغول به تدريس شد.

حاتمي از نوجواني به شعر و شاعري علاقه داشت و از همان ايام، اشعار خود را براي برخي نشريات ارسال مي‌کرد. او در کنار شعر به تحقيق در فرهنگ عامه نيز علاقه يافت و اولين مقاله خود با عنوان «گردو پر يا پيک» درباره يکي از بازي هاي محلي کازرون را در سال 1334 در حالي که دانش آموزي دبيرستاني بود در مجله فروغ انديشه شيراز منتشر کرد. وي همچنين با برخي از راديوهاي فارسي زبان در خارج از کشور از جمله راديو دهلي ارتباط و همکاري داشت.

حاتمي از نظر سياسي و اجتماعي نيز شخصيتي فعال و اثرگذار بود. او در سال‌هاي پاياني دهه‌ي 20 فعاليت سياسي خود را در جبهه‌ي ملي به عنوان نماينده‌ي دانش‌آموزان و در سازمان جوانان حزب ايران آغاز کرد و پس از کودتاي 28 مرداد 1332 به مدت کوتاهي بازداشت شد.

گرچه فعاليت‌هاي سياسي حسن حاتمي جنبه‌ي ملي داشت اما در اوايل دهه‌ي 40 با آغاز نهضت ديني امام خميني او از جمله شخصيت‌هايي بود که اطراف سيداحمد پيشوا (انقلابي‌ترين روحاني کازرون) حضور ‌يافته، از اين طريق اهداف ملي خويش در مبارزه با رژيم سلطنتي پهلوي را دنبال مي‌کرد. او به دليل همين مبارزات [احتمالاً] از ابتداي سال تحصيلي 1343-1344 به روستايي در چهارمحال و بختياري و سپس به اليگودرز منتقل شد. اما در اين مدت ارتباط خود را با کازرون قطع نکرد و به مناسبت‌هاي مختلف خصوصاً در ايام تعطيلات به وطن خويش برمي‌گشت و فعاليت هاي خود را پي مي‌گرفت.

حاتمي در سال‌هاي دور از کازرون در کنار تدريس، تحصيلات خود را در رشته‌هاي علوم تربيتي و زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه‌هاي تهران و اصفهان ادامه داد و در سال 1348 موفق به اخذ مدرک تحصيلي خود شد و از ابتداي سال تحصيلي 48-49 به کازرون بازگشت و در دبيرستان‌هاي شاپور، شاکر، بهبهاني و... به تدريس ادبيات فارسي و ترويج انديشه‌هاي خويش پرداخت.

در آن ايام تفکرات مارکسيستي به خصوص در ميان قشر دانشگاهي به عنوان علم مبارزه شناخته مي‌شد و ادبيات مبارزين ـ حتي برخي از مبارزين مذهبي ـ به شدت متأثر از انديشه‌هاي مارکس بود. حاتمي اما به عنوان يک شاعرِ مبارزِ ملي‌گرا که با محافل ـ به اصطلاح ـ روشنفکري نيز مرتبط بود در هنگام بازگشت به کازرون مروّج و شيفته‌ي انديشه‌هاي کمونيستي بود. حاتمي تلاش مي‌کرد با شناسايي دانش‌آموزان مستعد آنها را گام به گام از مبارزه با رژيم به سوي انديشه‌هاي ماتريالیستي بکشاند. او براي رسيدن به اين هدف در سال 1350 تصميم به راه‌اندازي يک کتابفروشي گرفت. حاتمي مغازه‌ي غلام‌حسين كرباسي در خيابان شاه (شهداي جنوبي فعلي) را براي راه‌اندازي كتاب‌فروشي‌اش اجاره كرد. كرباسي گرچه در ابتدا از پذيرش اين معامله سر باز مي زد اما پس از مشورت با انقلابيون مذهبي به شرط پذيرش شراكت، مغازه اش را به وي اجاره داد. اين شراکت از يک سو فرصت عرضه‌ي کتاب‌هاي اسلامي و از سوي ديگر زمينه‌ي اطلاع نيروهاي مذهبي از فعاليت‌ مارکسيست‌ها را فراهم مي‌آورد. به هر حال گستره‌ي فعاليت کتاب‌فروشي حاتمي به حدي بود که نه تنها منطقه‌ي کازرون بلکه كتابفروشي‌هاي شهرهاي گناوه، برازجان، خورموج، دير، دهدشت، ياسوج، نورآباد ممسني و فهليان را هم تغذيه مي‌كرد. اين مسأله باعث شد تا انقلابيون مذهبي شهرستان نيز به فکر راه‌اندازي مراکزي براي عرضه‌ي کتاب‌‌هاي اسلامي بيافتند.

از آن طرف جريان‌هاي کمونیستي در خارج از کازرون نیز حَسَن را به عنوان نماينده‌ي خود، به هواداران خويش ـ خصوصاً جوانان غيربومي که براي گذران دوران سربازي به کازرون مي‌آمدند ـ معرفي مي‌کردند.

در سال 1351 اولين مجموعه شعر حاتمي با عنوان «مردي که به خليج پيوست» در حالي منتشر کرد که از تيغ سانسور رژيم در امان نماند. در همان سال او بار ديگر از کازرون به عجب شير و از آنجا به جهرم و ممسني منتقل شد تا اينکه در آذر ماه 1352 به اتهام عضويت در گروهي مسلح متشکل از برخي اعضاي چريك‌هاي فدايي خلق، چريك‌هاي مجاهد و نهضت رهايي‌بخش و... دستگير و روانه‌ي زندان قصر در تهران گرديد. برخي از هم زنداني‌هاي او ضمن اشاره به اطلاعات بالاي وي از انديشه‌هاي مارکسيستي از او به عنوان مرجعي براي گروه‌هاي چپ در زندان ياد مي‌کنند.

حاتمي در سال 1354 از زندان آزاد شده، به کازرون برگشته، به ادامه‌ي تدريس در مدارس و اداره‌ي کتابفروشي‌اش پرداخت. کتابفروشي او در اين مقطع به نمايندگي روزنامه‌ي رستاخيز در کازرون تبديل شد. تصوير او در کنار فرح پهلوی, ظاهراً مربوط به اين مقطع از زندگي اوست.

ساواک در تاريخ 12 دي 1356 در بخشي از گزارش‌هاي خود درباره فعاليت کمونيست‌ها در کازرون مي‌نويسد: «فعاليت افراد کمونيست که از قديم الايام به وسيله حسن حاتمي پايه‌گذاري و شروع شد و افرادي مثل... و عده ديگري در ممسني پرورش داد و ساخت که بالاخره بعد از آزاد شدن از زندان اين بار از طريق کتابفروشي و آوردن کتاب‌هاي مارکسيستي کار خود را شروع نمود به قول خود حاتمي هدفش از اين کار تغيير نوع استراتژي بود باين معنا که او ديگر مثل گذشته روي افراد خاصي يا گروه خاصي بطور کلاسيک تبليغ نکرده بلکه با اشاعه کتابهاي مارکسيستي زمينه را براي تبليغ خود يا ديگران فراهم مينمايد و افراد را حداقل بدبين مي‌نمايد و اينجاست که خود او مطرح نيست او نماينده روزنامه رستاخيز است همچنين فعاليت در انجمن‌هاي شهر و شهرستان هم ميکند اين بطور کلي هدف حسن حاتمي است اما اين هدف بوسيله افراد مذهبي تشخيص داده شده و آنها در مقابل کتابفروشي‌ها[ي] بخرد [خرد] و کتابخانه‌هاي قائم و... را درست کرده‌اند تا افراد را وادار به خواندن کتابهاي مذهبي کنند. در حال حاضر حسن حاتمي بعلت فعاليت همه جانبه و گيرنده افراد مذهبي چه در محيط اجتماعي شهر و چه در مدارس بطور کلي نميتواند هيچ فعاليتي داشته باشد و اگر داشته باشد به علت درگيريها شبانه روزي با افراد مذهبي با عده قليل فعاليت ضدمذهبي دارد و خيلي خيلي کم چيزي از او ديده شده است افراد ديگري مثل... نزد چند نفر روحاني بانفوذ مثل مهاجر و دانشجو رفته و توبه کرده و ديگر چيزي از آنها ديده نشده است و فقط گويا يکي دو نفر خانم هستند که در سر کلاس حرفهايي زده بودند که اينها همه بوسيله افراد مذهبي تهديد شده و آنها متعهد شده‌اند که هيچ‌گونه حرفي بر خلاف مذهب و يا حرفهاي ماترياليستي نزنند و بطور خلاصه ديگر بقول افراد مذهبي کاسه و کوزه‌شان شکسته شده و حرکتي ديده نميشود...»

جريان مارکسيت‌ کازرون در ايام اوج مبارزات انقلابي مردم در دي و بهمن 1357 نيز تلاش کرد با در اختيار گرفتن ميکروفن، خواندن اشعار و برافراشتن پارچه‌نوشته‌ها و تابلوهايي حضور خود را در راهپيمايي‌ها نشان دهد اما نيروهاي مذهبي مانع از تداوم اين قبيل تبليغات چپ‌گرايانه شدند.

چند ماه پس از پيروزي انقلاب، كتاب‌فروشي حاتمي در شب 14 ارديبهشت ماه 1358 به آتش كشيده شد و براي هميشه تعطيل گرديد. او همچنين به علت فعاليت‌هاي مارکسيستي همراه با تعداد ديگري از دبيران دبيرستان‌هاي کازرون در مهر ماه 1359 از آموزش و پرورش پاکسازي و اخراج شد.

در سال 1362 به دنبال افشاي توطئه‌ي حزب توده و دستگيري اعضاي اين حزب، حسن حاتمي نيز در ارديبهشت همان سال دستگير، محاکمه و پس از 8 ماه آزاد شد. او خود مي‌گويد که از اتهام عضويت در اين حزب تبرئه شده است. حاتمي پس از آن، از فعاليت‌هاي سياسي و اجتماعي کنار کشيد.

در سال 1365 نيز کتاب شعرش تجديد چاپ شد. در فاصله‌ي سال‌هاي 1365 تا 1377 تنها مقالاتي از وي در نشرياتي چون آينده، چيستا، کلک، شعر و... منتشر شد. اما در سال 1377 اولين کتاب او در فضاي جمهوري اسلامي با عنوان بازيهاي محلي کازرون نشر يافت. پس از آن به ترتيب کتاب‌هاي محرم در کازرون ـ 1378، کازرون (بروشوري رنگي و دو زبانه در 24 صفحه با عکس‌هاي عليرضا عباسي) ـ 1380، ما بسياريم (مجموعه داستان) ـ 1382، مجموعه مقالات کازرون شناسي ـ 1385، جغرافياي طبيعي کازرون ـ 1385، هزار سال شعر کازرون ـ 1387 و غذاهاي سنتي کازرون ـ 1392 به قلم وي منتشر شد. او در سال هاي اخير در هفته‌نامه‌ي محلي بيشاپور حضوري پررنگ يافت و مدتي مديريت صفحه‌ي ادبيات اين نشريه را عهده‌دار شد.

از وي اسناد و آثار منتشر نشده اي نيز برجاي مانده که مهمترين آنها (از نظر نگارنده) مجموعه مکاتبات او با جلال آل احمد است. اين مجموعه بنا به اعلام برخي نزديکان وي حدود صد نامه را شامل مي شود.

درباره‌ي تقيدهاي ديني و اخلاقي حسن حاتمي مطالبي نقل شده که از قضاوت درباره‌ي آنها خودداري مي‌کنيم.

حاتمي در تاريخ 19 ارديبهشت 1395 در حالی بر اثر بیماری سپسیس (عفونت خونی) از اين جهان رخت بست که جز تأکيد بر مسلمان بودن و علاقه‌ي خويش به اهل‌بيت(ع)، اقدامي در جهت جبران تلاش‌هايي که براي گرايش گروهي از جوانان به انديشه‌هاي مارکسيستي به‌کار برده بود، انجام نداد. او البته سعي کرد با انکار سوابق مارکسيستي خود صورت مسأله را پاک کند! اين انکار به حدي رسيد که در مصاحبه‌اي مدعي شد که تاکنون حتي يک کتاب مارکسيستي را هم مطالعه نکرده است! اين در حالي است که هم اسناد مکتوب و شفاهي خلاف اين ادعا را ثابت مي‌کرد و هم اين‌که مطالعه نکردن حتي يک کتاب‌ مارکس براي افرادي که در دهه‌هاي 40 و 50 به عنوان مبارز انقلابي شناخته مي‌شدند نه تنها حُسن نبود بلکه عيب و ضعفي بزرگ محسوب مي‌شد، خصوصاً آن‌که مدعي، مدير يک کتابفروشي فعال باشد و خود را در زمره‌ي روشنفکران بداند.

حاتمي علاوه بر آنکه در مقطعی از عمر خود به مبارزه سياسي‌ با رژیم پهلوی پرداخت و خدماتي که به ادبيات و ثبت فرهنگ عامه‌ي کازرون داشت، به نگارش داستان‌هاي کوتاهي درباره‌ي شهداي کازرون نیز روي آورد. اين داستان‌ها در سال 1382 در قالب کتابي با عنوان «ما بسياريم» منتشر شد. او همچنين اشعار و سروده‌هايي در وصف جنگ، شهادت و برخي شهداي اين شهر دارد.