شهرستان کازرون که در سال 1325 خورشیدی به نقشه­ی­ جغرافیایی استان و کشور افزوده شد. طی این سال­ها دگردیسی­هایی، چه از دید جمعیتی، و چه از نگاه تقسیمات سیاسی­ – اداری  به خود دیده است؛ که شاید مهم­ترین آنها را بتوان جدا شدن بخش نورآباد ممسنی و تبدیل آن به شهرستان در سال 1342 خورشیدی و جدا شدن روستاهای دشت ارژن و بن­رود و دیگر روستاهای واقع در این منظومه به بخش ارژن شیراز در سال 1368 نام برد.

این شهرستان که یکی از کانون­های کشاورزی استان فارس به شماره می­آید، با پروای به توان­ها و گنجایش­های درونی از دیدگاه برنامه­ریزان چندان توسعه­ی ­چشمگیری نداشته است، و شاید بتوان یکی از دلایل این مسئله را نبود شناخت درست از پسکرانه­های روستایی شهرستان در رابطه مسائل اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست­محیطی آنها، و هم­چنین نبود شناخت درست از رابطه­ی روستا - شهر، عنوان کرد؛ چراکه در زمان کنونی، زیست شهر، وابسته به پسکرانه­های روستایی و زیست روستا، وابسته به ارائه خدمات شهری می­باشد؛ و این­دو در یک شبکه یا خوشه­ی منطقه­ای به گفته­ی مایک داگلاس (جریان افراد، کالا، پول و سرمایه، داده­ها و نوآوري و هم چنین الگوهاي تنوع­پذیري(سعیدی،1390: 86)) الگوی شبکه منطقه­ای را به وجود می­آورند.

افزون بر آن، نبود دید راهبردی متولیان برنامه­ریزی و عزل و نصب­های بدون ضابطه در پست­های کلیدی شهرستان را می توان از دیگر علل توسعه­ی کند شهرستان نام برد. بایستی گفت که، لازمه هر گونه برنامه­ربزی در هر سکونتگاهی، شاید نخست شناخت همه­جانبه از جمعیت ساکن و شاخص­های آن و سپس سطح­بندی این جمعیت در یک الگوی فضایی و سلسله­مراتبی از سطح روستا تا سطح کشور می­باشد. بنابراین، در این نوشتار، نخست به شناخت تعداد جمعیت ساکن در سطح شهرستان کازرون پرداخته شده و سپس یک نوع سطح­بندی فضایی­مکانی سکونتگاهی در سطح شهرستان انجام شده است.

همانگونه که در جدول زیر مشاهده می­شود، شهر کازرون به جمعیت 89.685 تن بر پایه­ی سرشماری 1390 ، شهر نخست ناحیه­ی کازرون شناخته می شود و سپس، شهر قائمیه با 25.355  تن در رتبه­ی دوم جمعیتی، شهر خشت با جمعیت 9.108 تن رتبه­ی سوم و شهر کنارتخته با 5.478 تن در رتبه­ی چهارم جمعیتی و سپس شهربالاده (4.243)، مهرنجان (3.550)، ملای­انبار (3.482)، سرمشهد (2.878)، مشتان (2844)، بلیان(2.794)، نودان (2.574)، قلعه­ی سید(2.425)، بورکی بالا (2.268) و سیف­آباد با (2.036) تن در رده­های جمعیتی بعدی قرار دارند.

جدول الگوي سطح­بندي جغرافیایی سکونتگاه­هاي ناحیه­ی کازرون

افزون­ بر آن، از دیدگاه سازمان فضایی، شهر کازرون با 35.21 درصد جمعیت در رتبه­ی نخست، قائمیه با 9.95 درصد دوم، روستاشهرهای بزرگ خشت و کنارتخته با 5.72 درصد رتبه­ی سوم، پس­از آن مجموعه روستاشهرهای کوچک بالاده، مهرنجان، ملای­انبار، سرمشهد، مشتان، بلیان، نودان، قلعه­ی سید، بورکی بالا، سیف­آباد در رتبه­ی چهارم با 11.42 درصد و پس از آن مجموعه روستاهای بزرگ با 11.69 درصد، مجموعه روستاهای متوسط با 9.30 درصد، مجموعه روستاهای کوچک با 9.59 درصد و روستاهای بسیار کوچک با 16.71 درصد جمعیت قرار دارند. همچنین بایستی یادآوری کرد تقسیمات سیاسی بر پایه­ی شهرستان، بخش، دهستان بایسته و برای امور سیاسی است؛ ولی گاها مشاهده شده که نقش دهستان­ها در این تقسیمات نایده گرفته شده و مردم جهت نیازهای خود به مراکز بخش و شهرستان مراجعه می­کنند که عدم تامین این نیازها به وسیله مراکز دهستان، سبب این­گونه روابط شده است.

 در پایان یادآوری می­گردد با پروای به این نوشتار، دو پیشنهاد راهبردی پایه بایسته است و امیدوارم مورد توجه مسئولین شهرستان قرار گیرد:

1- تقویت نقش اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست­محیطی دهستان­ها، چراکه این مراکز به سبب نقش واسطه­ای که میان بخش و شهرستان دارند، می­تواند سبب توزیع بهینه­ی این خدمات را داشته باشند و پیشگام جریانات دوسویه­ی مطلوب روستا و شهر گردند.

2- تسریع خدمات­رسانی همه­جانبه به سکونتگا­ه­های روستایی بسیار کوچک (جمعیت 200-1 تن) شهرستان در چارچوب طرح منظومه­های روستایی، چراکه ارزش این روستاها زمانی معین می­گردد که 16.71 درصد جمعیت کل شهرستان را به خود اختصاص داده است. در غیر این صورت، با پروای به روند خشکسالی­های کنونی، بایستی شاهد مهاجرفرستی این روستاها به مراکز بزرگتر و دارای خدمات بهتر شهرستان باشیم؛ و پیامد آن، خالی شدن روستاها از سکنه و بهم خوردن تعادل میان آب، خاک و به طور کلی منابع سرزمینی و جمعیت ساکن باشیم.

پی­نوشت:

1- مرکز آمار ایران، سرشماري عمومی نفوس و مسکن سال 1390

2- تجزیه­وتحلیل نگارنده.

*دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه تربیت­مدرس تهران