از نقشْ برجَسته‌ي «وٰالِریَنِ» تنگِ چُوْگُونْ تا دریس، و «مسجدِ» چهل ستون، لزوم بازشناساییِ آثارِ تمدنیِ دشتِ کازرون

بخش دوم: منطقه ی باستانی دریس و مسجد چهل ستون.

مشایخِ دریس: [در قسمتِ دوم از این یادداشت، مشخصاتِ ۳ تن از مشایخ و شخصیت های مدفون در شهر قدیم دریس مورد اشاره قرار گرفتند و اینک، ادامه ی بحث]:

۴- شیخ جمال‌الدین حسيني معروف به خطيبِ دوان و دريس: 

ايشان كه در بينِ مردم «پیر روا» نيز ناميده مي شود، مربوط به ٤٠٠ سال قبل و یکی از مشایخ و بزرگان دینی و دارای جایگاه علمی و معنوی بین علما و ساكنانِ  منطقه بوده است. مقبره ی اين بزرگوار، سال ها از انظارِ عمومی پنهان مانده بود، لکن از اوایل قرنِ جاری با کشفِ سنگِ قبر و اتاقکِ مربوطه، به عنوانِ محلی برای زیارت عام و خاص و البته دفن اموات در اطراف این مزارِ شریف، مورد توجه قرار گرفت. در عین حال با کمال تاسف، به دلایل پیش گفته، و اهتمام نداشتنِ اهالیِ محل و مسئولین مربوطه در شهرستان، با تخریبِ حسینیه ی قبلی و ساختِ کتاب خانه در بخشی از زمینِ این مکان، جایگاه دفنِ این عالِم برجسته به خیابان تبديل و نه تنها اتاقکِ قدیمی بلکه ٢ سنگِ ارزشمند این قبر که در بر دارنده ی مشخصات ایشان بوده نیز جابجا و دست خوشِ بی ملاحظه گی واقع شده است.(۱)

٥- فردِ ديگري كه در قطعه زمينِ اهدايي مردم دريس براي تاسيس «شرکتِ تعاونیِ روستایی» دفن شده، علی رغم برخورداری از جایگاه علمی، با کمال تاسف، هم زمان با راه اندازیِ این شرکت، توسط بعضی افرادِ محلی و به وسیله ی تیغ های سرکشِ لودر با خاک یک سان و تمامی آثار و مشخصاتِ این شیخِ بزرگ، تخریب و زیر خروارها خاک مدفون گردید!. شایان ذکر است یکی از قبرستان های بزرگِ منطقه ی دریس، اطرافِ همین مقبره بوده که اگر چه عُمده ی آن فعلا به باغ های شخصی تبدیل گردیده، اما بخشی هم طی سال های گذشته به خانه های مسکونی تغییر کاربری یافته و بر همین اساس قطعا برای ده ها سال امکان هر گونه تحقیق و بررسیِ کارشناسی و میدانی از این قسمت، سَلب خواهد شد.

۶- پیرِ گنج:

عالِم و شخصیت دیگری که در شمالِ شرقِ شهر دریس واقع شده، به «پیرِ گنج» موسوم گردیده و در حالِ حاضر مزارِ تخریب شده ی ایشان بدونِ تحقیق و بررسی های کارشناسی همچنان به حال خود رها شده است. علاوه بر وجود قبرهای متعدد در اطراف مقبره ی این شیخ موردِ اهتمام، همچنین آثاری از خانه های مسکونی و یک چاه بزرگ در کنار این جایگاه نیز به چشم می خورد .

۷ - دو شخصیت علمی و دینی دیگر نیز که یکی در زیرِ ساختمان موسوم به زینبیه‌ی دریس [چسبیده به مسجد مرتضی علی(ع)] و دیگری کنار مقبره شیخ جماالدین [پیر روا] دفن شده اند با نام های «مزارعی» معروف بوده اند که البته سنگ قبر یکی از آنان طی سال های گذشته مشخص شده، لکن یکی دیگر از آنان هم زمان با تخریبِ مسجد قدیمی [محلِّ ساختِ مسجد جدید] برای همیشه زیر خاک مدفون گردیده اند. بررسی های محلی نشان می دهد که این افراد [مزارعی ها] از بزرگانِ این شهر محسوب می شده اند .

۸- پیرِ مُعَلّیٰ:

در خصوصِ این فرد، که در لهجه ی عامیانه به «پیریک مَحْلی»  نیز موسوم شده، اگر چه تا الآن اسناد و‌ یا مدارِکِ مُتْقَنی یافت نگردیده، در عین حال اما احتمالا «لَقَبِ» یکی از مشایخ دریس بوده که بیش تر گوشه گیر و در کناره و یا بالای کوه اقامت و تردد داشته و مشغول عبادت بوده است. هم اکنون، در بلندترین نقطه ی کوهِ پایین دستیِ دریس [معروف به کوهِ قبله] مکانی گُنبدی شکل وجود دارد که مواردِ مُنتَسَب به آن، نسل اندر نسل و سینه به سینه در فرهنگ و سابقه ی شهر منتقل گردیده است. [پیر مُعَلیٰ به معنای فردِ بالانشین و به کَسی که در مکان مرتفع زندگی می گذراند، اطلاق می شود]

پنجم) - پراکندِگيِ جغرافیاییِ مهاجران دریس :

پس از رُخدادِ زلزله ی سهمگین و بروز مشكلات سكونتي براي ساكنان شهر دريس، بخش عمده ی بومیان آن به مناطق پیرامونی از جمله کمارج، خِشْتْ و بُورَکی، دشتستان [محل هایی همچون سعدآباد، دهدارون و زیارت و...]، بوشهر، آبادان و دیگر نقاط نقل مکان نموده و عده ای نیز از طریق دریا به ناحیه هایی مانند کویت و تعدادی نیز از همان مسیر به دیگر کشورها عزیمت نموده اند، در همین رابطه بررسی ها نشان می دهد که خانواده ی موسوم به «قبازرد»های کویت نیز باقی مانده هایی از نسل های قدیم دریس هستند.

ضمن آنکه تعدادی از اهالی این شهر با حرکت به سمتِ مناطقِ شرقیِ، عازمِ فراشبند فعلی گردیده و علاوه بر سکونت در این ناحیه، به انجام کسب و کار و گسترشِ فرهنگ و تمدنِ مرتبط با اسلافِ خود پرداخته اند. یادآور می شود بخشی از «دهدار»ی هایی که هم اکنون در مناطق مختلف کازرون، بوشهر و... سکونت دارند، دارای اصالتِ «دریسی» و از بازماندِگانِ این شهرِ تاریخی محسوب می شوند. (۲)

پاورقی ها :

۱- بر اساس نَقلِ بزرگانِ دریس، حدود ۷۰سالِ قبل یکی از علمای کازرون ضمن دعوتِ چند تن از ریش سفیدانِ این ناحیه و‌ گفتگو با آنان، اظهار داشته که سه شبِ متوالی است فردی در خواب به من مراجعه و ضمن ارایه ی آدرسی در وسط دریس، خواستارِ حفر این نقطه و‌ آشکار کردنِ محل دفن یکی از بزرگان می شود!، به دنبال اظهارات ایشان، تعدادی از معتمدین اقدام به حفرِ این محل نموده و همین امر موجبِ آشکار شدنِ سنگِ قبرِ شیخ جمال الدین گردیده و البته پس از این واقعه اقداماتی برای بازسازی مقبره صورت گرفته به گونه ای تا چند سال قبل همچنان موردِ احترامِ  مردم واقع می شده است.

۲- ساکنان شهر دریس بارها به علل مختلفی، از جمله مشکلات ناشی از ظلم حاکمان و تخریب منازل آنان به واسطه ی عواملِ طبیعی و...، مجبور به مهاجرت گردیده که بیش ترین آنان حدودِ ۲۶۰ تا ۳۰۰ سال قبل و پس از زلزله ی بزرگ و‌ کم سابقه ای که در دریس، کمارج و خِشت به وقوع پیوسته از این محل کوچ نموده و به دیگر مناطق نقل مکان کرده‌اند .