از محسن پزشکيان تا‎کنون اشعاري به زبان فارسي و لهجه کازروني در قالب کتاب و نوار منتشر شده است. اما علاقه‎مندانش کمتر از کار‎هاي نمايشي‎ او اطلاعي دارند.

آغاز فعاليت‎‎هاي هنري محسن پزشکيان بازمي‎گردد به ابتداي دهه‎ 50 و پذيرش او در رشته ادبيات و علوم انساني در دانشگاه تهران. در ابتدا گروهي از دانشجويان علاقه‎مند به شعر و ادبيات، اولين هسته هنري و فکري دانشکده‎ را در قالب يک حلقه شعر تشکيل دادند؛ گروهي که بعد از ظهر‎ها دور هم گرد ‎آمده و چهره‎‎هايي چون محمدعلي شاکري يکتا (شاعر)، محمد تمدن (پژوهشگر)، مصطفي رحمان‎دوست (شاعر کودک و نوجوان) و فرامرز طالبي (کارگردان تئاتر) در آن به شعرخواني و نقد شعر يکديگر مي‎پرداختند. اما در اين ميان شعرخواني شاعري کازروني، با لهجه شيرين و مهربان و خشمي فروخفته در شعر‎هاي تغزلي‎اش، حس و حالي ديگري داشت.

ديري نگذشت که پاي سال ‎اولي‎‎هاي ادبيات تهران، کم‎کم به کار‎ها و فعاليت‎‎هاي ديگر نيز باز شد. در ابتدا فرامرز طالبي با خواندن نمايشنامه‎اي از محمود مسعودي در نشريه «بازار ويژه هنر و ادبيات» با نام «براي کفتار پير دندان مصنوعي بايد خريد» که تحت‎تأثير آثار بکت نوشته بود به فکر اجراي آن نمايشنامه در دانشکده ادبيات افتاد. او پس از کسب اجازه طالبي و موافقت مسعودي براي اجراي اين نمايش، چند تن از بچه‎‎هاي گروه شعر (با محوريت فرامرز طالبي) در تلاش براي يافتن محلي براي ظهور و بروز جواني و آرمان‎گرايي خود گرد هم آمدند. فرامرز طالبي پس از انتخاب بازيگران تئاتر از ميان اعضاي گروه به رغم بي‎مهري مسئولان، سرانجام توانست جايي براي تمرين فراهم کند. گروه تشکيل شد و نمايش در يکي از روز‎هاي پاياني سال 1349 روي صحنه رفت. اجراي اين گروه جوان در اولين روز خود، ميزبان ميهماناني چون محمود مسعودي و نصرت رحماني شد، اما هيچ‎گاه نتوانست پا به روز‎هاي بعدي بگذارد. مسئولان دانشکده که متوجه سر پرشور اين دانشجويان شده بودند، اجازه اجراهاي بعدي را به آن‎‎ها ندادند!

سال بعد فرامرز طالبي و ديگر اعضاي گروه به فکر تشکيل گروه تئاتر «دوست» افتادند. فرامرز طالبي نيز براي دعوت از شاعر سيه‎چرده و کوتاه قامت دانشکده، به‎سراغ او رفت و بيش از پيش با طبع گرم و آتشين ‎مزاج پزشکيان و دلبستگي عميق اين دانشجوي آرمان‎گرا به فرهنگ سرزمين خود آشنا شد.

نمايش‎نامه بعدي «سيزيف و مرگ» بود. اين نمايش‎نامه يک شخصيت شاخص به نام آرس (خداي جنگ) داشت که براي بازي در نقش آن کسي در گروه نبود که ويژگي‎‎هاي موردنظر را داشته باشد. فيزيک هيچ‎يک از بچه‎ها، براي بازي در شخصيت آرس مناسب نبود. گروه به ناچار به‎ سراغ دانشجوي ورزشکاري رفت که با اندام متناسب و صداي رساي خود مي‎توانست بهترين گزينه براي ايفاي اين نقش باشد؛ محمدعلي اينانلو. گروه تشکيل شده بود و فقط مانده بود انجام کار‎هاي اداري. خانم پري صابري، مدير اداره فوق برنامه‎‎هاي دانشگاه تهران که هنرمندي خوش‎نام و درس‎خوانده بود، با برنامه‎‎هاي گروه موافقت کرد و جايي براي تمرين به آن‎‎ها داده شد. محسن پزشکيان و دوستان ديگرش دريچه تازه‎اي پيش روي خود گشوده بودند و تأثير آن‎را به‎ ويژه در رفتار پزشکيان، مي‎شد به عيان ديد.

نمايش‎ براي اجرا در آذرماه آماده مي‎شد و 16 آذرماه روز دانشجو بود و به همه اين‎‎ها بايد افزود تنش‎‎هاي سياسي هميشگي اعضا را که بخشي از روان‎شناسي گروه شده بود. اما پيش از اجرا، ساواک يکي از اعضاي گروه را دستگير کرد. وقتي درگيريِ پليس با دانشگاه شدت گرفت، اجرا موقتا تعطيل شد؛ اما فرامرز طالبي (کارگردان نمايش)، خود نقش بازيگر دستگيرشده را برعهده گرفت و نمايش روي صحنه رفت. روز اول بيشتر تماشاچيان را دانشجويان رشته تئاتر دانشگاه تهران، دانشکده هنر‎هاي زيبا، تشکيل مي‎دادند. البته چهره‎اي ‎آشنا نيز در ميان تماشاچيان به چشم مي‎خورد: دکتر رضا داوري اردکاني.

 اجراي سيزيف و مرگ، انتشار دو نقد را در مطبوعات به ‎همراه داشت؛ نقد اول بدون امضا، متني بود بلند بالا، با عنوان «چرا کسي از اجراي سيزيف و مرگ سخن نگفت» که در آن نويسنده، منتقدان تئاتر را به چالش کشيده بود و نقد دوم از آن احمدرضا دريايي، روزنامه‎نگار خلاقي بود که بعد از انقلاب، يکي از بنيانگذاران روزنامه همشهري شد.

فرامرز طالبي در سال 1351 دو تک‎پرده شب طويل و خانه باراني را نوشت و کم‎کم به محسن پزشکيان نزديک‎تر شد. زمان اين اجرا نيز آذرماه بود. نمايش در محل اجراي تالار فردوسي دانشگاه تهران به روي صحنه رفت. براي اين نمايش هم چند نقد نوشته شد که از آن ميان نقد دامون (خسرو گل‎سرخي) در روزنامه کيهان بيشتر به دل اعضا نشست. در آن دو نمايش، زندگي تيره و مشقت بار روستاييان گيلان و کوچ ناخواسته آن‎‎ها به شهر به نمايش گذاشته شده بود. اين نمايش يکي از سياسي‎ترين نمايش‎‎هاي به اجرا درآمده در آن روزگار بود. اين گروه تنها گروه تئاتر دانشجويي بود که در رشته‎اي غير از تئاتر تحصيل مي‎کرد و از سوي ديگر مواضع سياسي داشت. خانم پري صابري به طنز نام آن‎‎ها را گروه تئاتر چريک گذاشته بود.

در همان سال گروه سراغ کار ديگري رفت. نمايشنامه «تفنگ‎‎هاي ننه کارار»، انتخاب بعدي فرامرز طالبي بود. محسن پزشکيان ديگر هنرپيشه قابل اعتمادي شده بود و به‎عنوان يکي از شخصيت‎‎هاي اصلي نمايش در تمرينات گروه شرکت مي‎کرد. تمرين‎‎ها به خوبي پيش رفت؛ اما بعد از آمادگي گروه، به آن‎‎ها اجازه اجرا داده نشد.

در سال چهارم اعضاي آن گروه را ديگر نمي‎شد، همان جوانان سال‎‎هاي اول دانست. گويي بر عمر هريک چند دهه افزوده شده بود. در آن سال پزشکيان يک برگ ديگر رو کرد و طرح‎‎ها و نقاشي‎هايش را در يک نمايشگاه براي تماشاي عموم به نمايش گذاشت؛ طرح‎‎هايي به غايت ظريف و در عين‎حال ساده تا همگان بدانند اين جنوبي خون‎گرم، به چه هنر‎هايي آراسته است.

نمايش بعدي گروه کاري از اکبر رادي با نام «صيادان» بود. نمايش به بازيگران زيادي نياز داشت و کار سختي پيش روي‎شان بود. با اتفاقاتي که تا آن روز افتاده بود، آمادگي براي رفتن به روي صحنه، دل و جرأت بسياري مي‎خواست. با وجود اين، اعضاء با همان شوق و ذوق روز اول، سينه سپر کردند و پا به ميدان گذاردند. تمرينات با جديت آغاز شد و ادامه يافت. اکبر رادي نيز پس از ديدن تمرين بچه‎ها، بازي آن‎‎ها سخت به دلش نشست و همان‎جا اجازه اجرا را به آن‎‎ها داد و اين به معني گذشتن از حق تأليف خود و سپردن نمايشنامه به يک گروه دانشجويي بود؛ چيزي که در آن زمان يک اتفاق مهم محسوب مي‎شد. اجراي «صيادان» توسط يک گروه دانشجويي خبري مهم شده بود. نمايشي داغ به اجرا درآمد. همه گروه از موفقيت اين نمايش احساس رضايت مي‎کردند.

پس از صيادان، و با وجود پايان تحصيل فرامرز طالبي و رفتن او از دانشگاه، محسن پزشکيان نتوانست کار تئاتر را ر‎ها کند. حال خود نمايش‎‎هايي را به اجرا درمي‎آورد و نقش‎‎هاي اصلي آن را نيز خود بر عهده مي‎گرفت. هر روز فضا ملتهب‎تر مي‎شد و تئاتر‎هاي پزشکيان نيز بيشتر رنگ و بوي سياسي مي‎گرفت. دوستانش پس از تماشاي هريک از نمايش‎هايش با خود مي‎گفتند او امشب ديگر بر نمي‎گردد و تحقق اين پيش‎بيني زمان زيادي به طول نينجاميد. سرانجام يک شب عوامل ساواک به خانه‎اش ريخته و او را دستگير کردند. باور بي‎ارتباط بودن پزشکيان با گروه‎‎هاي چريک و مبارز و اجراي چنين نمايش‎‎هايي از روي دغدغه‎‎هاي شخصي، براي ساواک آن‎چنان سخت بود که يک سال او را در زندان نگاه داشتند و در طول اين مدت حتي از شکنجه او نيز درنگذشتند.

پزشکيان پس از يکسال حبس و شکنجه سرانجام در آذر 53 آزاد شد، اما هيچ‎گاه دست از مبارزه نکشيد تا آن‎که روح دردمندش در جاده قم در مسير ديدار امام و محبوبش آرام گرفت. روحش شاد.

قسمت‌هايي از اين خاطرات توسط فرامرز طالبي کارگردان محترم تئاتر و از دوستان قديمي محسن پزشکيان در اختيار ما قرارگرفته که از ايشان سپاسگزاريم